Egipt: Średnie Państwo / XI

Zjednoczenie Egiptu przez tebańskich władców XI dynastii dokonało się wśród walk z książętami dzielnicowymi. Nowi władcy ograniczyli władzę książąt przez nowy podział terytorialny, a także przez obsadzenie stanowisk naczelników nowymi urzędnikami. Królowie XII dynastii noszący imiona Amenemhatów i Sezostrisów w znacznie większym stopniu niż władcy Starego Państwa poświęcili uwagę sprawom zagranicznym. Z Teb – siedziby boga Amona, z większą łatwością niż z Memfis mogli śledzić przebieg wypraw wojennych, których celem była przede wszystkim Nubia. Dynastię tę charakteryzuje nie tylko akcja zdobywcza. Jej celem była przebudowa państwa od podstaw, by nie dopuścić do ponownego załamania aparatu państwowego, a jednocześnie, by osłabić zbyt silną pozycję nomarchów. Na tym zwłaszcza polu działalność władców XII dynastii była najbardziej skuteczna. Przeprowadzono nowy podział nomów starając się stworzyć możliwie równej wielkości okręgi. Stopniowo naczelnicy nomów zeszli do roli urzędników, tak że nie mogli zagrozić całości i jedności państwa.

Zaznaczający się już w okresie przejściowym proces postępującego zróżnicowania społecznego, wyodrębnienia się rzemiosła poczyniły dalsze postępy. Powstały miasta zasiedlone przez nowe warstwy ludzi i one stały się głównymi centrami kraju. Prawdopodobnie w związku z tymi zmianami podjęła XII dynastia wielkie prace, których celem było wykorzystanie oazy Fajum do celów osiedleńczych przez uregulowanie dopływu wód Nilu. W wyniku reorganizacji państwa stworzony został zdyscyplinowany aparat urzędniczy z wezyrem na czele, pełniącym funkcję pierwszego ministra. W jego osobie zbiegały się wszystkie nici administracyjne, sądownicze i gospodarcze kraju. Energiczniej eksploatowano złoża miedzi na półwyspie Synaj, podejmowano ekspedycje do krainy Punt po kadzidło i wonności. Zagrożone granice Egiptu od strony Palestyny wzmacniano fortyfikacjami. Stosunki z krajami azjatyckimi były pokojowe zwłaszcza z miastami fenickimi, a w jednym z nich, w Byblos przebywał nawet rezydent egipski. Wśród zabytków materialnych z tego okresu występują przedmioty artystyczne pochodzące z Mezopotamii i Krety, co świadczy o zasięgu handlu egipskiego. Szczególną pozycję w polityce zagranicznej Egiptu zajmowała Nubia. Chęć zabezpieczenia południowej granicy przed najazdami, możliwość zyskownej wymiany handlowej z plemionami mieszkającymi nad górnym Nilem i eksploatowanie bogatych złóż złota, w które obfitowała Nubia, popchnęły władców XII dynastii do podjęcia planu podboju tego kraju. W ustawicznych bojach zdołali pierwsi faraonowie tej dynastii podbić Nubię aż do III katarakty Nilu. Ostatecznego podboju i zorganizowania kraju jako prowincji dokonał Sezostris III, który według Herodota stał się światowym zdobywcą sięgającym podbojami do Scytów i po Ganges.

Średnie Państwo osiągnąwszy szczytowy okres rozwoju za czasów XII dynastii, której panowanie uchodziło w Egipcie za klasyczną epokę dziejów tego kraju, szybko zaczęło się chylić ku upadkowi. Religia egipska przeszła w tym okresie poważną ewolucję. Pierwotnie czcili Egipcjanie siły natury, którym oddawali hołd pod postacią zwierząt np. krokodyla czy sępa. Za rządów Średniego Państwa przedmiotem czci stały się bóstwa mające postać ludzką, choć co jest szczególnie ciekawe u Egipcjan często zaznaczało się mieszanie dawnych form z nowymi, tak że bogowie przedstawiani byli pod postacią ludzką, ale z głową zwierzęcą np. sokoła czy szakala. Czczono również bóstwa lokalne.

_________________________________________________

XI DYNASTIA (2133 – 1991 p.n.e.)

- Mentuhotep I
- Intef I
- Intef II
- Intef III
- Mentuhotep II
- Mentuhotep III
- Mentuhotep IV

MENTUHOTEP

Mentuhotep – książę, władca nomu tebańskiego z czasów końca Pierwszego Okresu Przejściowego. Panował prawdopodobnie w latach 2119 - 2110 p.n.e. Uważany za założyciela XI dynastii. VIII dynastia, według Manethona była dynastią memficką. Władcy tejże dynastii podejmowali bezskuteczne próby zjednoczenia podzielonego kraju. W czasach jej schyłku i już po jej upadku wykształtowały się dwa zdecydowanie wiodące ośrodki władzy; jeden w Herakleopolis, którego władcy tworzą IX i X dynastię oraz drugi w Tebach, skupiający władców XI dynastii. Wojna o panowanie nad coraz większymi terytoriami pomiędzy władcami Północy i Południa trwała nieprzerwanie od upadku VIII dynastii, około pięćdziesiąt lat. W tym czasie władcy Herakleopolis zmagali się najpierw z siłami Południa, skupionymi wokół nomarchy Koptos, którym początkowo podlegał także nom tebański, a później po przejęciu przez nich prymatu na Południu, z nomarchami Teb. Prawdopodobnie to władca Herakleopolis - Cheti I podporządkował sobie nomy Górnego Egiptu, a Herakleopolis uczynił swą stolicą. Prawdopodobnie Mentuhotep podejmował próby wyzwolenia się spod jego władzy i około roku 2119 p.n.e. zdołał osiągnąć zamierzony cel i objął niezależną władzę w Tebach, dając tym samym początek nowej dynastii, której kolejni członkowie będą nosili tytuł króla Górnego i Dolnego Egiptu. Sam Mentuhotep I nie używał tytułów królewskich, a dopiero jego potomkowie uważali go za króla i założyciela dynastii, zapisując jego imię w kartuszu. W czasach XII dynastii otaczano go kultem. To właśnie z tych lat pochodzi, nadane mu imię horusowe Tepy-a - Tepia, oznaczające Przodka (od którego wywodzi się dynastia).

INTEF I

Intef – nomarcha tebański, drugi władca starożytnego Egiptu z XI dynastii. Prawdopodobnie panujący w latach 2110 - 2103 p.n.e. Był najstarszym synem Mentuhotepa I. Prowadził wojny z królestwem herakleopolitańskim. Zjednoczył część kraju – Teby, Abydos, This – od Elefantyny na południu po Abydos na północy. Podlegały mu I-VI nomy Górnego Egiptu. W Tod, w świątyni Montu jest przedstawiony z Mentuhotepen, Intefem II oraz Intefem III podczas składania ofiar Montu. Został pochowany w Tebach Zachodnich w El-Tarif.

INTEF II

Intef II – trzeci władca starożytnego Egiptu z XI dynastii, panujący ok. 2103 - 2054 r. p.n.e. Był synem Mentuhotepa I i Neferu I, bratem Intefa I. Z Neferukauit miał syna i następcę tronu, Intefa III. Walczył z sąsiednimi nomami (XIII i XV), dążąc do zjednoczenia kraju, a także z Cheti II i Merikare – herakleopolitańskimi władcami. Intef II poszerzył swoje państwo do X nomu Górnego Egiptu (Antaeopolis). Został pochowany w el-Tarif w Tebach Zachodnich. Rządził 49 lat. Był najwybitniejszym władcą noszącym imię Intef.

INTEF III

Intef III – czwarty władca starożytnego Egiptu z XI dynastii. Był synem Intefa II, a ojcem Mentuhotepa II. Miał dwie żony - Jah i Henite. Relief odkryty nieopodal Gebel el-Silsila przedstawia Intefa wraz z żoną Jah, synem Mentuhotepem oraz Chetim, kanclerzem Intefa. Panował prawdopodobnie w latach 2054 - 2046 p.n.e. Rozszerzył kraj do XVII nomu w Górnym Egipcie. Był przedstawiony na reliefie z świątyni Montu w Tod. Został pochowany w el-Tarif w Tebach Zachodnich. Jego imię zapisano w Sali Przodków w świątyni Amona w Karnaku.

MENTUHOTEP II

Mentuhotep II – faraon – władca starożytnego Egiptu, z XI dynastii tebańskiej. Panował w latach 2046 - 1995 p.n.e. lub 2061 - 2010 p.n.e. Syn Intefa III i królowej Jah. Według Kanonu Turyńskiego panował pięćdziesiąt jeden lat. Dokonał zjednoczenia Górnego i Dolnego Egiptu, czym zapoczątkował okres w dziejach Egiptu, zwany Średnim Państwem. Uważany za jednego z największych faraonów.

Gdy wstąpił na tron, jego władza rozciągała się od Pierwszej Katarakty po 10 nom Górnego Egiptu i ograniczona była od północy przez ziemie rządzone przez książąt Asjut. Władcy osiągnęli stan zbrojnego pokoju. Stan ten przerwała rebelia nomu tynickiego, w wyniku której Mentuhotep rozpoczął działania zbrojne, przeszedł bez walki przez 15 nom i zdobył Asjut, co spowodowało upadek Herakleopolis. Przyjął tytuł "Króla Dolnego i Górnego Egiptu, Horusa, tego, który zjednoczył Oba Kraje". Władza jego nie ogarnęła jednak całego obszaru, a jego opanowanie zajęło wiele lat. Centrum opozycji politycznej stała się Oaza Dachla na Pustyni Zachodniej. Król podjął działania przeciw tej opozycji. Wynagrodził wierność książąt nomów Oryksa i Zająca, pozostawiając ich na swych stanowiskach. W całym Górnym Egipcie utrzymał dawne stosunki feudalne, z wyjątkiem Asjut, a resztę kraju objął nadzorem tebańskich zwierzchników, ze szczególnym uwzględnieniem Herakleopolis i nomu herakleopolitańskiego. Przeniósł stolicę do Teb. Utworzył stanowisko Gubernatora Północy oraz przywrócił urzędy dawnych; kanclerzy i wezyra. W czasach jego panowania urząd ten sprawowali: Dagi, Bebi i Ipy. Wszystkie te działania jednoczące zostały zakończone prawdopodobnie do 30 roku jego panowania. W około 39 roku panowania przyjął nową tytulaturę. W polityce zagranicznej nawiązywał do najlepszych doświadczeń Starego Państwa. Odbył kampanie wojenne do Nubii, pierwszą w 29 roku i drugą w 31 roku panowania. Dowództwo tych kampanii powierzył kanclerzowi Chetiemu. W ich wyniku Egipt osiągnął nadzór nad częścią terytorium Nubii, aż po Drugą Kataraktę. Opanowano dawne szlaki karawanowe oraz wznowiono eksploatację kopalń. Na północy prowadził kampanie przeciwko Libijczykom Czemehu i Czehenu oraz na Synaju przeciwko Beduinom Mencziu, czym zabezpieczył wschodnie rubieże państwa.

Mentuhotep, ten wspaniały wojownik, twórca jedności Obu Krajów, doskonały polityk i organizator państwa okazał się również wielkim budowniczym. Kontynuował prace podjęte przez Antefa III na Elefantynie w świątyniach Hekaiba i Satis. Prace prowadzono w El-Ballas, Denderze i El-Kab. W świątyni Hathor w Gebelejn z rozkazu władcy uwieczniono tryumf nad Północą. W Abydos rozkazał wybudować dobudówki w świątyni Ozyrysa. Rozbudował i upiększył Świątynie Montu w Tod i Armant. Swój zespół grobowy, wzorowany na najlepszych doświadczeniach architektonicznych Starego Państwa, zbudował w Deir el-Bahari. Kilkaset lat później w sąsiedztwie jego kompleksu grobowego, swą wspaniałą świątynię grobową, wybudowała Hatszepsut. Jego żoną była Neferu II. Swemu drugiemu synowi, następcy - Mentuhotepowi III, pozostawił państwo zjednoczone, dobrze zorganizowane i dostatnie.

MENTUHOTEP III

Mentuhotep III – faraon – władca starożytnego Egiptu, z XI dynastii tebańskiej. Panował w latach 1995 - 1983 p.n.e. lub 2010 - 1998 p.n.e. Syn Mentuhotepa II i kontynuator jego polityki. Podczas swojego panowania, w celu ochrony przed plemionami semickimi, odbudował system twierdz położony we wschodniej części delty Nilu. W 8 roku panowania wysłał ekspedycję do krainy Punt. Grobowiec swój budował w Deir el-Bahari, nieopodal kompleksu grobowego swego ojca. Ze względu na krótki okres panowania (12 lat) nie zdążył dokończyć budowli. Jego żoną była Imi.

MENTUHOTEP IV

Mentuhotep IV – książę tebański, faraon – władca starożytnego Egiptu z XI dynastii, z okresu Średniego Państwa. Prawdopodobnie panował w latach 1983 - 1976 p.n.e. Był prawdopodobnie synem Mentuhotepa III i Imi, jednej z królewskich faworyt, z królewskiego haremu. Według Kanonu Turyńskiego ostatnim władcą XI dynastii był Mentuhotep III. Po jego śmierci Kanon podaje siedem pustych lat bezkrólewia, po których następuje panowanie Amenemhata I i początek XII dynastii. W okresie tym umieszcza się panowanie Mentuhotepa IV, a brak jego imienia na Kanonie tłumaczy się tym, iż był on zapewne uważany przez sobie współczesnych i potomnych za uzurpatora, który wykorzystał okres zamętu w państwie dla przejęcia władzy. Istnieje niewiele świadectw dotyczących Mentuhotepa IV. M.in. są to inskrypcje w Wadi el-Hudi, na południowy wschód od Asuanu oraz w kamieniołomach Wadi Hammamat, mówiące o wyprawach na te tereny, mających miejsce za czasów panowania Mentuhotepa. Wyprawę do Wadi Hammamat zorganizowano w 2 roku panowania, a jej celem było pozyskanie surowca - monolitycznych bloków granitu do wykuwania sarkofagów - oraz wykopanie nowych studni i wytyczenie nowych szlaków w kierunku Morza Czerwonego. Wyprawą tą dowodził Amenemhat, dowódca armii, wezyr i gubernator Górnego Egiptu, utożsamiany z późniejszym Amenemhatem I, twórcą XII dynastii. Prawdopodobnie to właśnie ów dostjnik, korzystając z niezadowolenia lokalnych książąt, oraz chaosu panującego w państwie odsunął od władzy Mentuhotepa by samemu zasiąść na tronie. Być może przejęcie władzy miało gwałtowny charakter i skończyło się śmiercią Mentuhotepa. Jednakże ciągłość władzy została zachowana poprzez wielu dostojników Mentuhotepa, którzy poparli Amenemhata i wynieśli go do władzy. Zakończeniem okresu chaosu było ostateczne zwycięstwo Amenemhata nad innymi pretendentami do władzy. Źródła egipskie podają dwa imiona. Jednym z nich był Antef, a drugim, pochodzący z Nubii Segerseni.

_________________________________________________

XII DYNASTIA (1991 – 1786 p.n.e.)

- Amenemhat I
- Sezostris I
- Amenemhat II
- Sezostris II
- Sezostris III
- Amenemhat III
- Amenemhat IV
- Sobekneferu

AMENEMHAT I

Amenemhat I – faraon – władca starożytnego Egiptu. Założyciel XII dynastii z okresu Średniego Państwa. Prawdopodobnie panował samodzielnie w latach 1976 – 1956 p.n.e., a potem wraz z synem, Sezostrisem I do 1947 p.n.e. W czasach panowania Mentuhotepa III i Mentuhotepa IV był wezyrem – naczelnym wodzem wojsk królewskich. Był zatem drugim po faraonie człowiekiem w państwie, co wiązało się z posiadaniem ogromnej, realnej władzy. Zapewne było to powodem planów zdobycia władzy królewskiej dla siebie lub swych potomków. Okazja nadarzyła pod koniec panowania Mentuhotepa IV, gdy wzrosły niepokoje i niezadowolenie wśród dawnych wydziedziczonych nomarchów. Amenemhat natychmiast wykorzystał tę sytuację i stanął po stronie nomarchów, a ci wynieśli go do władzy. Zmianie dynastii towarzyszyły zapewne niepokoje, gdyż oprócz Amenamhata było jeszcze dwóch innych pretendentów do tronu. Nie zakłóciło to jednak ciągłości władzy, a związki nowej dynastii z poprzednią XI dynastią zostały potwierdzone przez samego władcę i dostojników dworskich. W celu usprawnienia przekazywania władzy wprowadził system rządów oparty na tzw. koregencji, polegający na dopuszczeniu następcy do rządzenia w ostatnich latach panowania.

Pierwszym, najważniejszym posunięciem administracyjnym nowego władcy było przeniesienie siedziby z Hermontis do Teb. Jednakże wkrótce potem, zdając sobie sprawę ze znacznego oddalenia stolicy od żyznych terenów Delty, będącej spichlerzem Egiptu, oraz mając na uwadze trudności ze skutecznym wykonywaniem władzy na tych terenach, co wielokrotnie w przeszłości powodowało niepokoje wewnętrzne i najazdy z zewnątrz – postanowił przenieść ośrodek władzy oraz centrum kulturalno-społeczne do miejsca położonego bliżej centrum kraju. Założył nowe miasto – w pobliżu dzisiejszego Liszt, około 40 kilometrów na południe od Kairu – nazwane (egip.) Imenemhat-iczitaui - Amenemhat zdobył Oba Kraje. Zapewne wtedy dokonał zmiany swej tytulatury. Władzę swoją oparł na nomarchach i dostojnikach, dzięki którym uzyskał tron. Dlatego przywrócił im dawne stanowiska i funkcje, określając jednak równocześnie dokładnie zakres ich władzy i zasięg terytoriów im podległych. Egipt został podzielony na 42 nomy. W obrębie nomów ustalił podział na okręgi miejskie, a ziemie uprawne sklasyfikował w zależności od wysokości wylewu.

Zmiany administracyjne wkrótce spowodowały wewnętrzną stabilizację. Lecz aby utrzymać ten stan rzeczy konieczne było bezpieczeństwo wewnętrzne, a głównie zewnętrzne kraju. Zdając sobie sprawę, że głównym źródłem zagrożenia są kraje położone na wschód od granic Delty, faraon rozkazał wznieść fortyfikacje wzdłuż wschodniej granicy, zwane "Murami Księcia". Posterunki graniczne zostały ufortyfikowane i zaopatrzone w uzbrojenie i zapasy żywności, co pozwalało w pełni kontrolować wszelki ruch na tych terenach. Aby zapewnić sprawność i siłę armii przywrócony został pobór do wojska. Pod nadzorem garnizonów prowadzono swobodną eksploatację kopalń miedzi i turkusów na Synaju. Bezpieczeństwo i stabilizację wewnętrzną zapewniała dbałość o system nawadniający i uprawy oraz system planowania i poboru podatków. Z rozkazu władcy rozpoczęto budowę nowych kanałów, a już istniejące poddano naprawom. Budowano tamy gromadzące nanoszony przez Nil muł, a kanały rozprowadzały wodę i muł do dalej położonych terenów, rozszerzając tereny uprawne. Ze wskazań nilometrów odczytywano wysokość wylewów, a na tej podstawie planowano wysokość zbiorów, a na tej, z kolei podstawie, szacowano wysokość podatków. Co dwa lata przeprowadzano spis areałów i pogłowia bydła hodowlanego. Każdy nom zobowiązany był świadczyć na rzecz inwestycji prowadzonych w całym państwie oraz związanych z poborem rekruta, utrzymaniem fortyfikacji i armii. Sprawowano kontrolę nad handlem i wydobyciem bogactw naturalnych.

Po dokonaniu reform, umocnieniu swej władzy i osiągnięciu stabilizacji w państwie, mając na uwadze troskę o dalsze losy władzy i państwa, faraon zrozumiał, iż jeden człowiek nie będzie w stanie dalej skutecznie kontrolować sytuacji w całym państwie. Było to podstawą do powołania, jako współwładcy, (w około 20 roku panowania) Sezostrisa, najstarszego syna Amenemhata. Ojciec przekazał część obowiązków i odpowiedzialności synowi, mając nadzieję na pomoc w rządach oraz umocnienie wewnętrzne kraju oraz rozszerzenie wpływów Egiptu na zewnątrz granic. Amenemhat zapoczątkował w ten sposób nowy system sprawowania władzy ojców i synów, który trwać będzie do schyłku XII dynastii, mający również za zadanie zapewnienie sukcesji i zapobieżenie walk o władzę.

Młody współwładca z ogromnym zaangażowaniem i zapałem zajął się głównie działaniami militarnymi. Mając pod swoimi rozkazami armię, dokonał dwóch wypraw w górę Nilu, tłumiąc resztki oporu przeciw Amenemhatowi. W 23 roku panowania wojska pod wodzą Senusereta dotarły w okolice Toszka, a w 29 roku aż do Semna, nieopodal II Katarakty, budując po drodze fortyfikacje i pozostawiając garnizony w strategicznych miejscach. Na północy wojska egipskie dotarły na Synaj, gdzie w 24 roku pokonały koczownicze plemiona Beduinów, zapewniając swobodny dostęp do kopalń, i dotarły dalej na tereny Palestyny i Syrii. Na zachodzie pod wodzą Senusereta dokonano ekspedycji przeciwko buntującym się Libijczykom. Sukcesy militarne spowodowały wzmożenie aktywności dyplomatycznej. Wznowiono stosunki z Byblos i prawdopodobnie innymi krajami Syropalestyny. Egipt znów zaczął odgrywać wiodącą rolę we wschodnim regionie basenu Morza Śródziemnego.

Głównym polem działalności budowlanej Amenemhata był Karnak – świątynia Amona, gdzie przeprowadzono prace na szeroką skalę. Do naszych czasów zachował się niestety jedynie granitowy naos. Prawdopodobnie także z rozkazu króla wzniesiono świątynię Mut na południe od okręgu Amona-Re. W Koptos prowadzono prace zdobnicze w świątyni Mina, w Abydos wzniesiono granitowy ołtarz poświęcony Ozyrysowi, a w Denderze zbudowano, również granitową, bramę ku czci Hathor. Podobną bramę wzniesiono również w świątyni Ptaha w Memfis. Największym jednak przedsięwzięciem całego, trzydziestoletniego panowania Amenemhata była zapewne budowa nowej stolicy – Iczitaui oraz kompleksu grobowego, znajdującego się na zachód od prawdopodobnej lokalizacji miasta. Kompleks grobowy jest typowym kompleksem piramidy budowanym według klasycznych wzorców Starego Państwa. Wokół samej piramidy władcy znajdowały się mastaby członków rodziny i wysokich dostojników dworskich króla. Dalej w pobliżu świątyni grobowej ulokowano groby innych, mniej uprzywilejowanych dworzan. Obecnie z kompleksu grobowego Amenemhata pozostały jedynie szczątki jego piramidy, a w zasadzie jej skalny rdzeń oraz sterta luźnych odłamków skalnych i rozrzuconych wokół cegieł.

Amenemhat I z pewnością był jednym z wielkich władców Egiptu. Jako założyciel nowej, potężnej XII dynastii, wprowadził Egipt w erę zwana "Złotym Wiekiem". Odbudował i zreorganizował państwo. Przywrócił jedność, dobrobyt i wpływy Egiptu. Okazał się doskonałym reformatorem i organizatorem. Wprowadził system wspólnych rządów ojca i syna, wielokrotnie później powielany w czasach jego rodzimej dynastii, jak również w czasach największej świetności państwa faraonów – epoki Imperium – Nowego Państwa. Zbyt zajęty ciągłą troską o bezpieczeństwo granic państwa, zmagający się z zewnętrznymi zagrożeniami oraz organizacją sprawnie działającego państwa, nie zdołał dostrzec groźby wiszącej nad nim samym – po trzydziestoletnim panowaniu król został zamordowany w wyniku spisku haremowego, prawdopodobnie na polecenie swego syna Sezostrisa, który odziedziczył po nim władzę. Młody władca mający poparcie armii oraz większości dostojników dworskich zasiadł na tronie jako Sezostris I.

SEZOSTRIS I

Sezostris I – faraon, władca starożytnego Egiptu z XII dynastii, z czasów Średniego Państwa. Prawdopodobnie panował, wraz ze swym ojcem od 1956 p.n.e., samodzielnie w latach 1947 - 1914 p.n.e. i wraz ze swym synem - Amenamhatem II - do 1911 p.n.e. Był synem Amenemhata I i Nefritachenen. Jego główna małżonką była Neferu I, ze związku z którą narodził się jego syn i następca - Amenemhat II. Według Kanonu Turyńskiego panował 45 lat. Na około trzy lata przed śmiercią, w 42 lub 43 roku panowania, uczynił swego syna Amenemhata, swoim współwładcą. W około 20 roku swego panowania ojciec Sezostrisa, Amenemhat I, powołał go do współrządów, zapoczątkowując tym samym nowy sposób sprawowania władzy, polegający na podziale władzy między ojców i synów, trwający do schyłku XII dynastii i powielany później w dalszych dziejach Egiptu. Sezostris otrzymał naczelne dowództwo nad armią oraz zadanie stłumienia resztek oporu, skierowanego przeciw ojcu w Egipcie oraz przywrócenie wpływów Egiptu w Nubii. W trzecim roku koregencji wojska pod wodzą Sezostrisa dotarły do Gerf Husejn i kamieniołomów diorytu w Toszka, a w dziewiątym do Semna niopodal II Katarakty. Wszędzie gdzie przemawiały za tym względy strategiczne, budowano fortyfikacje i pozostawiano garnizony mające kontrolować zagarnięte terytoria. Twierdze powstały w: Buhen, Aniba, Semna i Kumma, a dzięki nim kontrolowano cały obszar pomiędzy II i III Kataraktą. Opanowanie terenów w Nubii stwarzało możliwość podjęcia eksploatacji kopalń złota, miedzi i kamieni szlachetnych. Po skolonizowaniu Nubii, przed młodym wodzem - współwładcą, ojciec postawił zadanie uporania się z ciągłym zagrożeniem granic Delty, zarówno po jej wschodniej, jak i zachodniej stronie. W dziewiątym roku koregencji dokonano ekspedycji, skierowanej przeciwko koczowniczym plemionom libijskim, zabezpieczając drogę, wiodącą do wielkiej Oazy Charga. W czasie powrotu z Libii, Sezostrisa dobiegła wiadomość o śmierci ojca. Sukcesja nie była sprawą oczywistą. Sezostris wraz ze swą strażą przyboczną pospieszył do stolicy. Dopiero tam mając poparcie armii i otrzymawszy poparcie większości dostojników dworu, objął władzę.

Po objęciu samodzielnych rządów, po dziesięcioletniej koregencji, Senzostris posiadał już duże doświadczenie w sprawowaniu władzy oraz sporą wiedzę, dotyczącą problemów z tym związanych. Był młodym, energicznym władcą. Zapewne swe rządy rozpoczął od surowego ukarania uczestników spisku, w wyniku którego zginął jego ojciec. Kontynuował reformy administracji państwowej, dążąc do stworzenia silnej administracji centralnej z władcą na jej czele. Zapewne swą władzę oparł na zaufanych nomarchach, kontynuując doświadczenie swego ojca. Wzorując się na swych poprzednikach, władcach Starego Państwa, dążył do przywrócenia boskiego kultu żyjącego władcy. W 18 roku panowania zakończył podbój Dolnej Nubii, osadzając garnizon w Buhen. Jego władza rozciągała się nad całym Kusz, od Drugiej do Trzeciej Katarakty, oraz wyspą Sa. Za jego rządów nastąpił rozkwit gospodarczy. Trwało wydobycie w kopalniach złota w Kusz oraz na Pustyni Wschodniej, na wschód od Koptos. Pozyskiwano kamień w kamieniołomach w Wadi Hammamat oraz w Hatnub. Prowadzono prace budowlane zakrojone na szeroką skalę. W Heliopolis została odbudowana świątynia Re-Atum, w sąsiedztwie której z okazji jubileuszu Heb Sed w 30 roku panowania ustawiono dwa granitowe obeliski. (Jeden z nich nadal stoi w pierwotnym miejscu i jest najstarszym stojącym obeliskiem w Egipcie.). W Karnaku zbudowano Białą Kaplicę, odbudowaną w 1926 roku przez Henri Chevrier'a, z pięknymi reliefami, przedstawiającymi sceny ofiarne przed Amonem-Minem oraz inskrypcjami wymieniającymi pełną listę nomów Egiptu. Hieroglify, pokrywające ściany kaplicy należą do najpiękniej i najstaranniej wykonanych spośród wszystkich w całej historii budownictwa w Egipcie. Rekonstrukcja tej wspaniałej budowli była możliwa dzięki zachowaniu wapiennych bloków, z niej pochodzących, jako wypełnienia III pylonu. Budowla składała się z dwóch ramp oraz samej kaplicy, otaczającej ołtarz świętej barki.

Dzięki zabezpieczeniu wschodnich rubieży Delty, trwała również eksploatacja kopalń w Serabit el-Chadim, na Synaju. Stosunki dyplomatyczne i gospodarcze, zapoczątkowanie jeszcze za rządów Amenemhata I, uległy dalszej intensyfikacji, rozciągając się teraz na znaczny obszar Syropalestyny. Polityka ta swe dalekosiężne efekty w pełni przyniosła w czasach panowania Amenemhata II i Sezostrisa II, czyniąc z Egiptu państwo pełniące wiodącą rolę w regionie. Na trzy lata przed śmiercią, podobnie jak uczynił to wcześniej jego ojciec Amenemhat I, Sezostris powołał do współrządów swego syna Amenemhata. Po dziesięciu latach koregencji z ojcem, trzydziestu dwóch latach samodzielnego panowania oraz trzech latach koregencji z synem, Sezostris zmarł i został pochowany w piramidzie, którą rozkazał dla siebie wybudować około 1500 metrów na południe od piramidy swego ojca, Amanamhata I. Piramidę jako Sezostrisa I zidentyfikował w 1882 roku Gaston Maspero, który odnalazł w jej wnętrzu fragmenty alabastru z imieniem Sezostrisa. W sąsiedztwie piramidy władcy wzniesiono piramidy satelitarne, w których pochowano żonę króla - Neferu oraz kiężniczkę Itakait. Każda piramida miała swoją świątynię grobową, kaplicę ofiarną i była otoczona murem. W pobliżu pochowano również arcykapłana Heliopolis - Imhotepa oraz arcykapłana Memfis - Senuseretancha oraz kilku innych dostojników dworu. Całość kompleksu grobowego otaczał podwójny mur - wewnętrzny z wapienia i zewnętrzny z cegły. Świątynia grobowa władcy usytuowana po wschodniej stronie piramidy wzniesiona jest w stylu charakterystycznym dla tego typu budowli z okresu Starego Państwa.

AMENEMHAT II

Amenemhat II – faraon, władca starożytnego Egiptu z XII dynastii, z okresu Średniego Państwa. Prawdopodobnie panował: wraz z ojcem, Sezostrisem I od roku 1914 p.n.e., samodzielnie w latach 1911-1882 p.n.e., a potem wraz z synem, Sezostrisem II do 1879 roku p.n.e. Amenemhat II jest władcą, o którym wiadomo niewiele. Z okresu panowania tego władcy, zachowało się niewiele zabytków. Kontynuował, wyznaczone przez swych poprzedników dążenie do odbudowy i reformowania państwa. W administracji państwa znaczącą rolę odgrywali nadal nomarchowie. Świadczą o tym grobowce tych dostojników, z tamtego okresu.

Wydarzenia Pierwszego Okresu Przejściowego zachwiały znacząco organizacją wewnętrzną Egiptu. Osłabiły jego znaczenie militarne i ograniczyły kontakty handlowe i kulturalne. Władcy Średniego Państwa, a zwłaszcza XII dynastii, począwszy od Amenemhata I wytrwale i konsekwentnie odbudowywali i wzmacniali organizację państwowości egipskiej. Kontakty, zapewne kulturalne i handlowe wznawiał i utrzymywał także Amenemhat II. Świadczą o tym znaleziska odkryte w świątyni Montu w Tod. Odkryto tam cztery miedziane skrzynki z kartuszami władcy, zawierające dzieła sztuki, wykonane ze złota, srebra i lapis-lazuli. Przedmioty te, w części pochodziły z Krety, a w części z Babilonii. Podarunki te zapewne świadczą o kontaktach dyplomatycznych, a co za tym idzie kulturalnych i handlowych z tymi krajami. Kontakty utrzymywano także z miastami Tyrem i Byblos.

W czasie panowania Amenemhata kontynuowano wydobycie złota i miedzi na Synaju i w Nubii. Wiele, spośród bardzo skąpych informacji o Amenemhacie II, dostarczyła eksploracja jego kompleksu grobowego, znajdującego się w Dahszur. Pierwszych prac dokonał tu w latach 1894 - 1895, Jacques de Morgan. Rdzeń piramidy, zwanej "Białą", zbudowano z kamiennych murów, dzielących całość na kwadratowe komory wypełnione rumoszem skalnym i piaskiem. Całość budowli pokrywała niegdyś okładzina zewnętrzna, wykonana zapewne z wapienia. Nie zachował się żaden, odłamek tej okładziny, co uniemożliwia ustalenie rzeczywistej wielkości piramidy, kąta nachylenia jej boków i wysokości. Obecnie piramida ta jest w znacznym stopniu zrujnowana. Wejście do niej, dziś całkowicie niedostępne, znajdowało się po jej północnej stronie. Od wejścia prowadził zstępujący korytarz, wiodący do poziomego przejścia, które w końcu zagrodzone było dwoma, ogromnymi blokami granitu, jednym opuszczanym pionowo, a drugim zasuwanym poziomo. Za nimi znajdowała się komora grobowa, w której znajdował się sarkofag, wykonany z piaskowca. Na zachód od piramidy Amenemhata znajdują się mastaby, żony władcy Itakait oraz kilku jego córek: Ita, Chnumit, Itawert i Satmerhut. W 1894 roku, podczas prac w mastabach księżniczek, de Morgan odkrył wspaniałe okazy biżuterii: pektorały i naszyjniki, należące do Ity i Chnumit. Zdobią one obecnie ekspozycję sztuki Średniego Państwa w Muzeum Egipskim w Kairze.

SEZOSTRIS II

Sezostris II – władca starożytnego Egiptu XII dynastii, z okresu Średniego Państwa. Prawdopodobnie panował od 1882 roku p.n.e. wraz z ojcem Amenemhatem II, samodzielnie w latach 1879 - 1872 p.n.e. oraz wraz z synem - Sezostrisem III - kilka miesięcy przed śmiercią w 1872 roku p.n.e.

Zgodnie z zasadą, wprowadzoną przez Amenemhata I, panowanie Sezostrisa obejmowało trzy etapy. Koregencję z ojcem, samodzielne rządy oraz przekazanie władzy synowi – koregencję z synem na kilka miesięcy przed śmiercią. W czasie swych rządów wprowadzał kolejne etapy, doskonale zaplanowanej reformy państwa, polegające na wprowadzeniu zarządzania państwem poprzez wysłanników królewskich rezydujących w większych miastach. Działalność Sezostrisa głównie skupiała się na zagospodarowaniu bagnistych terenów, położonych wokół największej z oaz na Pustyni Zachodniej, oazy Fajum. W wyniku zakrojonej na szeroką skalę akcji, bagniste tereny zostały przekształcone w żyzne tereny uprawne z licznymi osadami, których mieszkańcy uprawiali: pszenicę, jęczmień i len oraz hodowali bydło i owce. Obszary te stały się najbogatszym rejonem rolniczym Egiptu. W pobliżu jeziora (współczesna jego nazwa brzmi Birket Karun) Sezostris rozkazał wznieść miasto, rodzaj osady dla rzemieślników zatrudnionych przy budowie kompleksu grobowego króla. Pozostałości tej osady usytuowanej na skraju terenów uprawnych i pustynnych (w pobliżu współczesnej osadu arabskiej El-Lahun), odkrył w 1889 roku William Petrie. Miasto to składało się z trzech dzielnic oddzielonych murami, zaplanowanych w równych geometrycznych rzędach. W mieście znajdowała się "dzielnica" być może dla samego władcy i jego świty. Zbudowano tam dwukondygnacyjne luksusowe domy z wieloma pomieszczeniami. Większość jednak stanowiło niewielkie jednopoziomowe domy, przeznaczone dla budowniczych. Drugą, wielką inwestycją w Delcie, zrealizowaną w czasach Sezostrisa (nie ma na to bezpośrednich przekazów egipskich, a wiedzę o tym zawdzięczamy tradycji greckiej) było przekopanie kanału, łączącego bezpośrednio Deltę z Morzem Czerwonym. Rozmiary kanału pozwalały na przepływanie nim nawet dużych statków i okrętów. Kanał wymagał jednak ciągłych napraw, obsypujących się brzegów. Usprawniał jednak i znacznie skracał komunikację pomiędzy Deltą i morzem.

Sezostris tak mocno był związany z okolicami Fajum, że rozkazał w tym właśnie rejonie, wznieść dla siebie swój kompleks grobowy. Piramida Sezostrisa II znajduje się około 3 kilometry na północ od El-Lahun, na skraju oazy Fajum.

SEZOSTRIS III

Sezostris III - władca starożytnego Egiptu z XII dynastii, z czasów Średniego Państwa. Prawdopodobnie panował kilka miesięcy wraz ze swym ojcem w 1872 p.n.e., samodzielnie w latach 1872 - 1853 p.n.e., a także wraz ze swym synem - Amenamhatem III - kilka miesięcy w 1853 roku p.n.e. Był synem Sezostrisa II. Rządy tego władcy uważane są za przełomowe ze względu na gruntowną przebudowę struktur państwa jakie się wówczas dokonały. We wszystkich swych dokonaniach, Sezostris był władcą zdecydowanym i bezkompromisowym, wytrwale dążącym do wyznaczonego celu.

Kontynuował reformę systemu administracyjnego, zapoczątkowaną przez poprzedników. Dokonał zdecydowanych zmian, kładąc kres potędze lokalnych dostojników, którzy z biegiem czasu przekształcili się w lokalnych, dziedzicznych władców. Zlikwidował stanowisko nomarchy, robiąc tylko jeden, jedyny wyjątek. Pozostawił mianowicie na urzędzie Uahka II z Antajupolis, który sprawował swą władzę aż do czasów Amenemhata III. Nowy system administracyjny dawał władzę nad Egiptem rządowi, w skład którego wchodził wezyr oraz trzej namiestnicy. Jeden dla Dolnego, drugi dla Górnego Egiptu, a trzeci dla Elefantyny i Dolnej Nubii. Namiestnicy sprawowali władzę mając do pomocy zastępców i radę. Rada wydawała polecenia i rozkazy, przekazując je funkcjonariuszom, a ci z kolei przekazywali je do wykonania pisarzom. Reforma ta doprowadziła do utraty wpływów arystokracji, na rzecz klasy średniej, na której teraz Sezostris oparł swą władzę, nawiązując tym samym do czasów XI dynastii.

Był człowiekiem niezwykle wojowniczym. Poprowadził kilka wypraw wojennych do Kusz, przesuwając granice państwa aż do terenów dzisiejszego Sudanu. Wyprawy odbyły się w ósmym, dziesiątym i szesnastym roku panowania. W celu usprawnienia żeglugi na Nilu, rozkazał powiększyć kanał w okolicy Asuanu, zbudowany niegdyś przez Merenre, za czasów VI dynastii. Granica została ufortyfikowana siecią ośmiu twierdz pomiędzy Semna i Buhen. Spośród nich twierdze w Semna, Kumma oraz Uronarti są obecnie najlepiej zachowanymi do naszych czasów przykładami starożytnej architektury fortyfikacyjnej w Egipcie. Sezostris odbył również wyprawę do Syropalestyny przeciwko plemionom koczowniczym, gromiąc przeciwników i zajmując po drodze wiele miast. Była to pierwsza kampania, mającą na celu rozszerzenie wpływów egipskich na te tereny. Zakres działań wojennych prowadzonych przez Sezostrisa stał się powodem powstania wręcz legendarnej sławy tego władcy, która przetrwała wiele stuleci, a odżyła w czasach Totmesa III, który wybudował świątynię Sezostrisa III w Semna.

Faraon pochowany został w piramidzie w Dahszur, położonej na północ od piramidy Amenemhata II. W obrębie jego kompleksu grobowego znajdują się także groby jego żon i córek. Prace wykopaliskowe wokół piramidy Sezostrisa prowadził w latach 1894 - 1895 Jacques de Morgan. Niezłomna wola króla oraz jego twardy, surowy charakter, jednocześnie wraz z jego wojowniczą naturą, stały się fundamentem rozwoju gospodarczego i militarnego Egiptu, a co za tym idzie podniesienie jego znaczenia na arenie międzynarodowej. Wszelkie działania Sezostrisa, które dokonał w czasie swego panowania stawiają go w szeregu władców wybitnych, w historii Egiptu.

AMENEMHAT III

Amenemhat III - faraon, władca starożytnego Egiptu z XII dynastii, z okresu Średniego Państwa. Syn Sezostrisa III i królowej Sebekszedit Neferu. Panował od 1853 roku p.n.e. przez kilka miesięcy z ojcem, później do 1807 roku p.n.e. - samodzielnie, po czym do 1806 roku p.n.e wraz z synem Amenemhatem IV. Przeszedł do historii jako władca o wyjątkowo pokojowym usposobieniu, skupiający się na rozwoju i podnoszeniu dobrobytu kraju i jego mieszkańców. Szczególnie skupił się na rozwoju okolic oazy Fajum, gdzie dzięki wykorzystaniu tamy w okolicach Hawary oraz odnowieniu i rozbudowie sieci kanałów nawadniających, rozprowadzających wodę na rozległe tereny, uczynił z tego rejonu ogromne areały ziem uprawnych, które wkrótce stały się drugim po terenach Delty, spichlerzem Egiptu. Rozwój uprawy ziemi spowodował napływ ludności i rozwój osadnictwa, co pociągnęło za sobą powstawanie nowych i rozwój już istniejących osad i miast oraz budowę świątyń. Był władcą pokojowym, utrzymującym stosunki handlowe i kulturalne z Aleppo i Ugarit, gdzie odnaleziono dwa jego sfinksy. Poprzez port w Byblos sprowadzano do Egiptu drewno cedrowe oraz przywożono niewolników, sprowadzanych do pracy w tkactwie, piwowarstwie i wielu innych rzemiosłach. Amenemhat utrzymywał wszelkie wpływy Egiptu w podległych terytoriach, co spowodowało konieczność przeprowadzenia ekspedycji do Nubii, w okolice III katarakty. Na Synaju prowadzono intensywne wydobycie miedzi i turkusu, a sezonowe obozy górników przekształciły się w stałe osady z domami i umocnieniami oraz ze studniami i nekropolami. Serabit el-Chadim rozrosło się. Rozbudowano świątynię Hathor i otoczono całą miejscowość fortyfikacjami.

Faraon jednakże nie zawdzięcza, w głównej mierze, swej sławy z powodu nielicznych działań militarnych, ani też z powodu zdolności organizatorskich i administracyjnych, lecz dzięki wspaniałym przedsięwzięciom budowlanym, zrealizowanym w czasach jego panowania. Należą do nich dwie przypisywane mu piramidy: jedna w Dahszur, zwana "Czarną" i druga - wzniesiona w Hawarze oraz ogromny, złożony kompleks pałacowy, wzniesiony również w Hawarze, na południe od piramidy, u wejścia do oazy Fajum. Amenemhat uważany jest również za twórcę-budowniczego jeziora Moeris oraz miasta Szedet, zwanego przez Greków Krokodilopolis, założonego nad brzegami jeziora. Pałac w Hawarze dzięki swym ogromnym rozmiarom, rozlicznym korytarzom i salom oraz skomplikowanemu układowi wszystkich pomieszczeń wzbudzał podziw i zachwyt, a dzięki greckiej tradycji zawdzięczamy mu nazwę Labiryntu, zapewne kojarzonego z minojskim labiryntem na Krecie. Budowla ta w starożytności wzniesiona z granitu z frontonem wykonanym z białego kamienia, zwrócona była w kierunku jeziora, dziś znajduje się w całkowitej ruinie. Opis jej wyglądu w czasach świetności, zawdzięczamy dziełom Herodota i Strabona. Według tych opisów budowla mierzyła około 178 metrów długości i 158 szerokości. Składała się z dwunastu krytych dachem z kamiennych płyt podworców z bramami stojącymi naprzeciw siebie oraz niezliczonej ilości komnat podziemnych i nadziemnych oraz sal łączonych prawdziwym labiryntem korytarzy, przejść i bram, wiodących do następnych sal i korytarzy. Ściany pokrywały reliefy, a każdy podworzec otaczała kolumnada wykonana z białego kamienia. Całość kompleksu otaczał mur. Budowla była świątynią grobową Amenemhata, w której znajdowały się pomieszczenia dla lokalnych bóstw poszczególnych nomów.

Władca wzniósł dwie piramidy. Pierwsza z nich w Dahszur o boku około 105 metrów i wysokości około 75 metrów stała się miejscem pochówku trzech królewskich małżonek. Druga piramida wzniesiona prawdopodobnie pod koniec panowania Amenemhata być może w wyniku błędów konstrukcyjnych pierwszej i groźby jej zawalenia usytuowana została w Hawarze, nieopodal oazy Fajum. Budowla ta o wysokości około 58 metrów stała się miejscem wiecznego spoczynku władcy. Niestety nie zachowała się mumia króla prawdopodobnie zniszczona przez złodziei podczas rabunku dokonanego zapewne w starożytności. Wielkie prace mające na celu zapewnić obfitość wylewów Nilu prowadzone były zapewne w wyniku bardzo nieregularnych jego wylewów. W początkowych latach panowania Amenemhata, wylewy były niskie co powodowało klęski suszy i niskie zbiory. W późniejszych latach (po roku XX) Nil wylewał bardziej obficie co z kolei powodowało klęski powodzi i niszczenie systemu nawadniającego. Wiemy o tym z zapisków poziomu wylewów z inskrypcji w Semna. Było to przyczyną trosk króla, którego statuy przedstawiają człowieka przedwcześnie postarzałego i zatroskanego.

AMENEMHAT IV

Amenemhat IV - faraon, władca starożytnego Egiptu z XII dynastii, z okresu Średniego Państwa. Syn Amenemhata III. Ostatni męski władca Średniego Państwa. Według współczesnych mu inskrypcji nie rządził samodzielnie. Współrządził ze swym ojcem Amenemhatem III i, być może, nie doczekał samodzielnych rządów, umierając przedwcześnie, przekazując władzę w ręce swej siostry Neferusobek. Prawdopodobnie został pochowany w piramidzie w Mazghuna, około pięć kilometrów na południe od Dahszur. Budowla ta obecnie znajduje się w całkowitej ruinie.

SOBEKNEFERU

Sobekneferu - władczyni starożytnego Egiptu z XII dynastii, z okresu Średniego Państwa. Panowała prawdopodobnie w latach 1796 - 1792 p.n.e. Była córką Amenemhata III i siostrą lub przyrodnią siostrą Amenemhata IV i być może, także jego żoną. Prawdopodobnie po śmierci ojca, a później brata i syna Sobekhotepa I, objęła regencję. Prawdopodobnie przejęcie przez nią władzy odbyło się bez jakichkolwiek protestów i sprzeciwów. Jako pierwsza kobieta w historii Egiptu tytułowała się "żeńskim Horusem" i podkreślała, że jest kobietą w męskiej roli faraona. Dowodem na to może być jej posąg, przechowywany obecnie w Luwrze, ukazujący królową w kobiecej szacie, na której nosi ona męskie ubranie władcy, chustę nemes i królewską przepaskę. Jej rządy obecnie uważa się za próbę kontynuacji i ratowania ciągłości XII dynastii oraz przeciwstawienia się upadkowi państwowości w schyłkowym okresie Średniego Państwa, po rządach potężnych władców z początków dynastii. Ich działania reformatorskie i wielki wysiłek włożony w rozwój gospodarczy kraju przyniosły efekt odwrotny do zamierzonego i tak osłabiły państwo, iż doprowadziło to w końcu do jego upadku.

Z racji swych krótkich rządów, Sobekneferu nie pozostawiła po sobie ani wielkich budowli ani licznych posągów. Uważa się, że to ona dokończyła budowę świątyni grobowej Amenamhata III, zwanej przez Greków labiryntem. Podczas prac wykopaliskowych pod kierownictwem Williama Petriego w latach 1910-1911 na terenie Mazghuna, oddalonego około 5 kilometrów od Dahszur, odkryto pozostałości dwóch piramid, które w swej konstrukcji przypominały piramidę Amenemhata III. Jednakże zmiany i udoskonalenia w ich konstrukcji, szczególnie w sposobie zamknięcia komory grobowej, nasunęły przypuszczenie, że są one budowlami późniejszymi. Na tej podstawie wysunięto hipotezę, że są to piramidy: jedna Amenemhata IV, a druga Sobekneferu. Imię królowej znajduje się na Liście Królów w Sakkarze, co stanowi dowód na prawowitość jej władzy w opinii jej współczesnych i następców.

Galeria zdjęć

Egipt

Średnie Państwo / XI - XII dynastia

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz