Okres prehistoryczny

Egipskie stanowiska i kultury archeologiczne

Dolny Paleolit		700/500 tys. - 200 tys.
Środkowy Paleolit		200 tys. - 40 tys.
Górny Paleolit		40 tys. - 21 tys.
Późny Paleolit		21 tys. - 12 tys.
Epi Paleolit	Fajum B	12 tys. - 8 tys.
Neolit	Fajum A	5200 - 4000
	Merimde, Badari	4500 - 3800

okres i podokres		stanowisko archeologiczne	okres archeologiczny	datowanie bezwzględne	datowanie sekwencyjne
wczesny		Fajum A, Merimde, Badari		5200-3800
		Amra	Nagada Iab	3800-3500	30-38
środkowy	wczesno gerzeeński	Gerza	Nagada Ic, IIab	3500-3400	38-40/45
późny	środkowo gerzeeński	Gerza	Nagada IIc	3400-3300	40/45-63
		Hierakonpolis - grób 100		3300
	późno gerzeeński	Gerza	Nagada IId1	3300-3250
			Nagada IId2	3250-3200
Okres Proto dynastyczny			Nagada IIIa1	3200-3170	63-76
		Abydos - grób U-j, 3150	Nagada IIIa2	3170-3120
	dynastia 0		Nagada IIIb1	3120-3080
			Nagada IIIb2	3080-3050

Fajum A

Oaza ze śladami obecności człowieka od okresu paleolitu i neolitu. W wyniku badań prowadzonych przez Gertrude Caton-Thompson i Evę W. Gardner w latach 1924-26 na północnym brzegu dawnego jeziora Moeris zlokalizowano kilkanaście komór wskazujących na osadnictwo ludności wczesno rolniczej. Canton-Thompson wydzieliła również  tzw. kulturę Fajum B, którą uważała za chronologicznie następną w tym rejonie. Dalsze badania wykazały jednak, że Fajum B było wcześniejsze i stanowi pozostałość po ludności epipaleolitycznej. W latach następnych wiele ekspedycji prowadziło badania w rejonie oazy Fajum uściślając i poprawiając wnioski wyciągnięte przez Canton-Thompson. Wydaje się, że Fajum A jest najstarszą neolityczną kulturą na terenach Egiptu. Najwcześniejsza niekalibrowana data radiowęglowa wynosi 6480 p.n.e., a najmłodsza 5540 p.n.e., co pozwala na stwierdzenie, że zasiedlanie oazy w starszej fazie neolitu trwało dość długo.

Moerian

Młodsza faza neolitu w rejonie oazy Fajum wyznaczana datami granicznymi 5410 p.n.e. i 4820 p.n.e., pozwalającymi uznać, że rozwijała się ona w przybliżeniu  przez 600 lat, ok. 4400-3800 p.n.e.

Merimde

Merimde Beni-Salame jest stanowiskiem archeologicznym leżącym ok. 60 km na północny-zachód od Kairu a odkrytym przez Hermanna Junkera w czasie badań powierzchniowych w latach 1927-28. Kultura Merimde uważana jest przez niektórych badaczy za starszą nawet od kultury Fajum A. Najstarsza data otrzymana dla warstwy I wynosi 5890 p.n.e., a najmłodsza z warstwy V 5590 p.n.e.

Omari

El-Omari to kompleks stanowisk archeologicznych leżących na północ od Heluanu, noszących nazwisko odkrywcy egipskiego geologa Amina el-Omari. Prace wykopaliskowe rozpoczęte w 1925 przez Paula Bovier-Lapierre i kontynuowane w 1943 przez Ferdinanda Debono, wykazały że na tym terenie możemy wydzielić kulturę dolnoegipską., Okres rozwoju kultury Omari przypada na lata 4700/4600 – 4400 p.n.e.

Maadi

Stanowisko archeologiczne położone w południowym przedmieściu dzisiejszego Kairu, stało się przedmiotem badań prowadzonych w latach 1930-35 przez Mustafę Amera i Oskara Menghina z Uniwersytetu Kairskiego. Na przełomie lat 70-tych i 80-tych badania w tym rejonie prowadziła misja egipsko-włoska. Kultura Maadi, zwana też dolnoegipską, później powiązana ze stanowiskiem w Buto, a następnie uznana jako kultura obejmująca swoim zasięgiem nie tylko Deltę, ale i cały północny Egipt. Daty ze starych badań z osady Maadi oscylują pomiędzy ok. 3900-3600 p.n.e.

Tasa

Deir Tasa jest eponimicznym stanowiskiem ciągle kontrowersyjnej kultury Tasa, leżące na wschodnim brzegu Nilu, odkryte przez Guy Bruntona w 1927 roku. Na cmentarzysku znaleziono ok. 40 grobów należących do neolitycznej kultury Górnego Egiptu.Kultura tazyjska jest uważana za wstępną fazę zespołu Badari. W 1985 badania Kaisera wykazały że Tasa jest oryginalną kulturą, odmienną od Badari, której początki są wcześniejsze. Jego zdaniem, mimo że nie dysponujemy żadnymi datami C14 dla tej jednostki, można ją sytuować w ostatniej ćwierci V tys.

Badari

Stanowisko el-Badari leżące na wschodnim brzegu Nilu przebadane przez Guy Bruntona w latach 1922-25. Połowa z pośród 650 odsłoniętych wówczas grobów pochodzi z okresu kultury Nagada I-III. Pozostałe, nie mające w momencie odkrycia odpowiedników stały się podstawą wydzielenia kultur Badari. Kultura Badari najlepiej znana jest na obszarze północnej części Górnego Egiptu, w rejonie pomiędzy Nubt a Abydos. Na pozostałych terenach Górnego Egiptu współistniała z kulturą Nagada, przynajmniej w swej późniejszej fazie. Kilka dat C14 uzyskanych w Hemamija (5110 p.n.e. i  5290 p.n.e.) pozwoliło Fekri Hassanowi na sugestię, że kultura Badari istniała mniej więcej pomiędzy 4400 a 3800 p.n.e. Jednak niewątpliwa współczesność kultur Badari i Nagada I zdaje się lokować tę pierwszą pomiędzy 4100-3800/3700 p.n.e.

Amra 

Stanowisko pierwszej fazy kultury Nagada leżące 9 km na południowy-wschód od Abydos, przebadane w latach 1899-1901 przez Davida Randall-MacIvera i Arthura C.Mace'a. Groby na dwóch cmentarzyskach pochodzą ze wszystkich faz kultury Nagada, choć najwięcej z nich należy do faz wcześniejszych.

Gerza

Cmentarzysko przebadane przez Geralda A. Wainwrighta w latach 1910-11, leżące na wysokości Fajum, ok. 5 km na wschód od piramidy w Medum. Odkryto na nim ok. 250 grobów pre- i wczesnodynastycznych z wyposażeniem.

Nagada

Zespół dużych stanowisk położonych na zachodnim brzegu Nilu, 27 km na północ od Luksoru, naprzeciw ujścia Wadi Hammamat. Dzieli się na:

- Nagada I

zwana również kulturą amrańską (zwana tak od cmentarza niedaleko el-Amrah) zapoczątkowała w Egipcie okres zwany Predynastycznym; koncentrowała się w zespole stanowisk położonych ok. 30 km na północ od Luksoru, na zachodnim brzegu Nilu w Górnym Egipcie. W swojej wczesnej fazie ma wiele wspólnego z kulturą Badari zwłaszcza pod względem technologii, kultury materialnej, natomiast odrębny charakter przejawia w zakresie wyrobów rzemieślniczych. Okres Nagada I trwał w przybliżeniu 500 lat, od ok. 4000 do 3500 r. p.n.e. W okresie tym wyróżniane są podokresy a, b oraz c. Zmarli byli grzebani w płytkich zagłębieniach w pozycji embrionalnej, zwróceni na zachód wraz z ofiarami (np. owocami) oraz wyposażeniem (m.in.: biżuterią, naszyjnikami, wyrobami garncarskimi) - pochówek podobny do tego w kulturze Badarii. W kulturze tej pojawiła się ceramika zdobiona geometrycznymi wzorami i postaciami zwierząt (m.in.: hipopotamy, krokodyle), malowanymi lub rytymi w glinie - wyróżniają się tu czerwone polerowane naczynia a także zakończone czarnym brzegiem. Niekiedy pojawiają się kompozycje z udziałem postaci męskich, a także pierwsze obrazy łodzi. Charakterystycznym dla tej kultury jest występowanie przedmiotów dekoracyjnych, przede wszystkim figurek tancerek (przedstawiały one kobiety w tańcu z uniesionymi do góry ramionami). Niemniej charakterystyczne są palety kosmetyczne z łupku. Najczęściej występowały formy romboidalne, następnie zoomorficzne (głównie w kształcie ryb, ptaków i żółwi). Znaczące są też stożkowe kamienne głowice maczug (widoczne zwłaszcza w pochówkach wysokich rangą mężczyzn). Za ważny należy uznać rozwój architektury.

- Nagada II

zwana również kulturą gerzeńską (zwana tak od cmentarza niedaleko Gerzeh) – kultura archeologiczna, rozwijająca się terenach starożytnego Egiptu przez w przybliżeniu 300 lat, od ok. 3500 do 3200 r. p.n.e. W okresie tym wyróżniane są podokresy a, b oraz c. Najważniejsze stanowiska archeologiczne tej kultury to: Abydos, Abusir el-Melek, Gerza, Hierakonpolis, Matmar, Nagada. W okresie kultury Nagada II stopniowo zanika znana z poprzedniego okresu Nagada I ceramika z czarnym brzegiem. Pojawiają się naczynia wykonane z tłustego syltu nilowego schudzonego sieczką. Ważniejszym jednak okazało się zastosowanie jako materiału do wyrobów ceramicznych wytwarzanych z gliny określanej mianem "marglowej" (jest trudniejsza w obróbce, niemniej wytwarzana z niej ceramika jest dużo lepsza jakościowo i może służyć np. do długotrwałego przechowywania płynów). W okresie tym powstają też pierwsze miasta.

- Nagada III

rozwijająca się w starożytnym Egipcie od ok. 3200 do ok. 2700 p.n.e. W okresie tym wyróżniane są 4 podokresy:

• Faza IIIA - dawniej zaliczana do tzw późnej kultury gerzeńskiej. Z tego okresu pochodzą bogate groby z Abydos, świadczące o pojawieniu się pierwszych władców.
•  Faza IIIB - zwana również okresem protodynastycznym, w której następuje przejście do czasów historycznych - pojawiają się pierwsze serechy - tablice podzielone na dwie części, górną zawierającą imię władcy i dolną z przedstawieniem pałacu.
• Faza IIIC - obejmuje panowanie pierwszych dwóch dynastii - 0 i I.
• Faza IIID - obejmuje panowanie II dynastii.

Okres ten charakteryzowało przenoszenie osadnictwa z obszarów pustynnych w pobliże Nilu oraz ekspansja na północ. Rozwinął się również handel z państwami ościennymi - w największym zakresie z Palestyną. W okresie tym postępuje również zanik narzędzi i naczyń kamiennych zastępowanych przez narzędzia metalowe i naczynia gliniane. Najważniejsze stanowiska archeologiczne znajdują się w Abydos, Buto, Elefantynie, Elkab, Heluan, Hierakonpolis, Minszar Abu Omar, Sakkarze, Tura oraz Tarchan.

Galeria zdjęć