Zgodnie z zasadniczą koncepcją władców hellenistycznych ludność miejscowa stanowiła w sensie prawnym odrębną grupę poddanych. Oddzielona od najeźdźców, którzy zajmowali uprzywilejowaną pozycję w państwie Lagidów (od imienia ojca Ptolemeusza), traktowana była jako bezwzględnie eksploatowana siła robocza pracująca na utrzymanie dworu, wojska i administracji. Na masę ludności rodzimej składała się uboga ludność miejska i przede wszystkim wiejska. Ludność ta nie uległa wpływom kultury greckiej pielęgnując dawne obyczaje, zwłaszcza język i religię. Wpływy greckie były natomiast żywe wśród arystokracji miejscowej widzącej w niej czynnik awansu społecznego.
Lagidzi przejęli w Egipcie system eksploatacji ludności istniejący tu od wieków, udoskonalili go tylko jeszcze bardziej przez wprowadzenie biurokracji posługującej się dokumentem pisanym. W produkcji rolnej podstawową siłą roboczą był chłop. Płacił on do skarbu podatki, a ponadto zobowiązany był do różnych świadczeń np. utrzymywania w należytym stanie kanałów irygacyjnych. Chłop egipski wykorzystywany był nie tylko przez panującego. W majątkach oddanych w użytkowanie Macedończykom i Grekom z tytułu ich zasług dla dynastii pracował również na nich, a podobna sytuacja istniała w majątkach świątynnych. Poza nimi cała gospodarka rolna podporządkowana była naczelnemu zarządowi państwowemu, który regulował wszelkie przejawy życia gospodarczego. Na czele całej gospodarki stał główny zarządca dysponujący ogromnym aparatem urzędniczym. Jednak poza nielicznymi wyjątkami nie widać było postępu technicznego, w dalszym bowiem ciągu siła rąk ludzkich była głównym motorem pracy, a strumień towarowy zbiegał się w porcie Aleksandrii - centrum handlu śródziemnomorskiego.
Utworzenie wielkich ośrodków miejskich położonych na wybrzeżu morskim otworzyło nowe możliwości przed handlem zbożem. Rozwinął się on też do nie spotykanych dotąd rozmiarów. Lagidzi otaczali szczególną opieką handel morski. Wytępienie piratów i zabezpieczenie swobodnej żeglugi morskiej, powstanie nowych portów wyposażonych np. w latarnie morskie, jak zaliczana do jednego z siedmiu cudów świata latarnia na wyspie Faros w Aleksandrii, rozwój ruchu karawanowego wiodącego do Azji środkowej - wszystko to stworzyło dogodne warunki do rozwoju handlu, który znajdował się w rękach państwa ciągnącego z niego ogromne zyski. Ekspedycje finansowane przez Ptolemeuszy utrzymywały kontakty z bogatymi w surowce krajami afrykańskimi, czy południowo – zachodniej Arabii. Eksportowano ogromne ilości gotowych wyrobów, a importowano surowce i towary, za które płacono pieniędzmi. Przybycie do Egiptu wykwalifikowanych rzemieślników greckich, stworzenie nowych chłonnych rynków zbytu pobudziło produkcję, która szybko osiągnęła wysoki poziom. Powstały ty wielkie zakłady produkujące na eksport zatrudniające znaczną liczbę pracowników, głównie niewolników. Rozwój handlu, względy polityczne i militarne, konieczność utrzymywania wielkich armii i floty, zwłaszcza zaś świetnego dworu przyczyniły się do rozpowszechnienia gospodarki pieniężnej. O jej nasileniu świadczyła gęstość mennic i ogromne wpływy skarbowe Ptolemeuszy około 15 tys. talentów. Lecz oto zaczęła się ujawniać nadprodukcja pewnych artykułów żywnościowych: pszenicy, oliwy i wina. Popyt bowiem na te artykuły powodował oddawanie pod uprawę coraz nowych obszarów, co doprowadziło oczywiście do nadprodukcji i spadku cen. Dalszym ujemnym objawem gospodarczym było uprawianie wyłącznie jednego gatunku zboża - pszenicy. W celu umocnienia swej pozycji królowie hellenistycznego Egiptu kontynuując tradycje faraonów uważali się za bogów i był to ważny czynnik oddziaływania politycznego na poddanych umacniający pozycję panującego w państwie.
Założeniem polityki Ptolemeuszy było zdobycie i utrzymanie Palestyny oraz Fenicji stanowiących przedpole Egiptu od strony Azji. Wyłonił się stąd konflikt z Seleucydami, którzy również rościli sobie pretensje do wymienionych krain. Trwające ponad wiek walki tzw. Wojny syryjskie 275 – 195 p.n.e. wyczerpały siły obu państw i pochłaniały ich zasoby materialne, nie przynosząc rozstrzygnięcia w prowadzonym ze zmiennym szczęściem konflikcie. Pozycja Egiptu była korzystniejsza, choć z początkiem II wieku p.n.e. utracił on sporne terytoria na rzecz Syrii. Niezależnie od strat terytorialnych, które jednak nie naruszyły pozycji gospodarczej państwa, ważniejsze były konsekwencje jakie pociągnęły za sobą przemiany w strukturze rolnej obszaru śródziemnomorskiego. Malejące dopływy finansowe zmusiły Ptolemeuszy do pociągnięcia do służby wojskowej również ludności rodzimej mniej kosztownej aniżeli obcy najemnicy, co wprawdzie przyniosło początkowo Egiptowi sukces, ale równocześnie pobudziło aktywność mas ludowych broniących się teraz energiczniej przeciw wyzyskowi Lagidów, jak również przeciw nadużyciom ze strony nieuczciwej administracji. W II wieku p.n.e. obserwuje się pewne tendencje do złagodzenia przepaści dzielącej bogatsze warstwy greckie i biedniejsze egipskie. W administracji państwa zaczynają odtąd brać udział Egipcjanie i częstszym zjawiskiem stają się małżeństwa mieszane, nierzadkie są wypadki nabywania ziemi przez ludność miejscową, a świątynie egipskich bogów otrzymują prawo azylu na równi z greckimi. Pomyślnie zakończył się spór o Fenicję i Palestynę. Jednakże Ptolemeusze musieli się liczyć z nowym czynnikiem politycznym jakim był Rzym.
Tymczasem powstania, które wybuchały w Egipcie z powodu ucisku, trwające z przerwami aż do upadku państwa, spowodowały czasowe oderwanie całych dzielnic. W czasie walk częściowo zburzona została stara stolica - Teby. Doprowadziło to do wegetacji niegdyś silnego państwa rozdartego walkami wewnętrznymi. W związku z rosnącą zaborczością Rzymu władcy hellenistyczni pragnąc uchronić swe kraje przed wojną zapisywali je Rzymowi w testamencie. Podobnie postąpił Ptolemeusz XII. Tymczasem w Egipcie coraz większy wpływ na rządy wywierali komisarze rzymscy, których zadaniem było niedopuszczenie do wskrzeszenia potęgi militarnej. W roku 64 p.n.e. jedynym niezawisłym państwem hellenistycznym był właśnie Egipt rozdzierany ustawicznymi sporami dynastycznymi i powstaniami ludności. Wprawdzie ostatnia władczyni Kleopatra VII usiłowała odnowić dawną świetność Egiptu wykorzystując skomplikowaną sytuację Rzymu w okresie II Triumwiratu, ale klęska Marka Antoniusza pod Akcjum przekreśliła te plany. Państwo faraonów przestało istnieć w 30 roku p.n.e.. Egipt stał się prowincją rzymską.
_____________________________________________XXXI DYNASTIA (305 – 30 p.n.e.)
- Ptolemeusz I Soter (305 – 282 p.n.e.)
- Ptolemeusz II Filadelf (282 – 246 p.n.e.)
- Ptolemeusz III Euergetes (246 – 222 p.n.e.)
- Ptolemeusz IV Filopator (222 – 204 p.n.e.)
- Ptolemeusz V Epifanes (204 – 180 p.n.e.)
- Ptolemeusz VI Filometor (180 – 145 p.n.e.)
- Ptolemeusz VII Neos Filopator (145 p.n.e.)
- Ptolemeusz VIII Euergetes (145 – 116 p.n.e.)
- Ptolemeusz IX Soter (116 – 107 p.n.e.)
- Ptolemeusz X Aleksander (107 – 88 p.n.e.)
- Ptolemeusz IX Soter (88 – 80 p.n.e.) ponownie
- Ptolemeusz XI Aleksander (80 p.n.e.)
- Ptolemeusz XII Neos Dionizos (80 – 57 p.n.e.)
- Berenika IV (57 - 55 p.n.e.)
- Ptolemeusz XII Neos Dionizos (55 – 51 p.n.e.) ponownie
- Ptolemeusz XIII Filopator (51 – 47 p.n.e.)
- Ptolemeusz XIV (47 - 44 p.n.e.)
- Kleopatra VII Filopator (51 – 30 p.n.e.)
PTOLEMEUSZ I SOTER
Ptolemeusz I Soter (ur. 367 - zm. 282 p.n.e.) – założyciel dynastii
Ptolemeuszy, władca Egiptu w latach 323 – 282 p.n.e., syn Lagosa i Arsinoe, mąż
Artakamy, Eurydyki i Bereniki I. Jego dziećmi byli: Ptolemeusz Keraunos,
Meleager, Ptolemeusz II Filadelfos, Ptolemais, Teoksena, Filotera, Arsinoe II i
Lizandra. Był jednym z generałów Aleksandra Wielkiego. Po jego śmierci, w 323
p.n.e., objął rządy jako satrapa Egiptu. Brał aktywny udział w wojnach
diadochów. W 321 p.n.e. przechwycił zabalsamowane zwłoki Aleksandra Wielkiego,
które następnie przewiózł do Memfis, a później do świeżo wybudowanej
Aleksandrii, czyniąc ją jednocześnie stolicą swego państwa. W listopadzie 305
roku p.n.e. przyjął tytuł króla. W 285 p.n.e. wyznaczył swojego młodszego syna
Ptolemeusza II następcą tronu Egiptu. Jego państwo obejmowało początkowo: Górny
Egipt, Dolny Egipt i Cyrenajkę. Po bitwie pod Ipsos dołączono do imperium Cypr
i Palestynę. Za panowania Ptolemeusza Aleksandria stała się głównym ośrodkiem kultury
hellenistycznej i centralnym ośrodkiem administracyjnym kraju. Założone przez
niego Muzeum Aleksandryjskie (Muzejon) i Biblioteka Aleksandryjska były
najważniejszymi ośrodkami naukowymi świata antycznego tego okresu, a wybudowana
na rozkaz Ptolemeusza latarnia morska na wyspie Faros uznana została za jeden z
siedmiu cudów świata starożytnego.
PTOLEMEUSZ II FILADELFOS
Ptolemeusz II Filadelfos - (urodzony w 308 p.n.e. na wyspie Kos – zmarł w 246 p.n.e. w Egipcie) – drugi władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszy, syn Ptolemeusza I Sotera i Bereniki I, mąż Arsinoe I i Arsinoe II, ojciec Ptolemeusza III, innego Ptolemeusza, Lizymacha i Bereniki. Panował od 285 roku p.n.e., początkowo wspólnie z ojcem, a od 282 p.n.e. samodzielnie. W latach 277-270 p.n.e. wspólnie z Arsinoe II. Wychowanek wybitnych uczonych swoich czasów: filozofa Stratona z Lampsakos, poety i gramatyka Filetasa z Kos i pierwszego dyrektora Biblioteki Aleksandryjskiej, filologa Zenodota z Efezu. Pierwsze lata rządów Ptolemeusza II nacechowane były walką o utrwalenie swojej władzy z przyrodnimi braćmi: nieznanym z imienia synem Eurydyki - który wzniecił bunt na Cyprze i został zgładzony, Argaiosem - który został posądzony o spisek przeciwko władcy i stracony, Ptolemeuszem Keraunosem - który znalazł schronienie na dworze króla Macedonii i Tracji Lizymacha, i Magasem - pełniącym funkcję namiestnika Cyrenajki, który w 274 p.n.e. ogłosił się królem tej prowincji.
Ptolemeusz II Filadelfos - (urodzony w 308 p.n.e. na wyspie Kos – zmarł w 246 p.n.e. w Egipcie) – drugi władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszy, syn Ptolemeusza I Sotera i Bereniki I, mąż Arsinoe I i Arsinoe II, ojciec Ptolemeusza III, innego Ptolemeusza, Lizymacha i Bereniki. Panował od 285 roku p.n.e., początkowo wspólnie z ojcem, a od 282 p.n.e. samodzielnie. W latach 277-270 p.n.e. wspólnie z Arsinoe II. Wychowanek wybitnych uczonych swoich czasów: filozofa Stratona z Lampsakos, poety i gramatyka Filetasa z Kos i pierwszego dyrektora Biblioteki Aleksandryjskiej, filologa Zenodota z Efezu. Pierwsze lata rządów Ptolemeusza II nacechowane były walką o utrwalenie swojej władzy z przyrodnimi braćmi: nieznanym z imienia synem Eurydyki - który wzniecił bunt na Cyprze i został zgładzony, Argaiosem - który został posądzony o spisek przeciwko władcy i stracony, Ptolemeuszem Keraunosem - który znalazł schronienie na dworze króla Macedonii i Tracji Lizymacha, i Magasem - pełniącym funkcję namiestnika Cyrenajki, który w 274 p.n.e. ogłosił się królem tej prowincji.
W 279 p.n.e. wróciła do Egiptu
po ucieczce z Macedonii siostra Ptolemeusza II, Arsinoe II, która w krótkim
czasie doprowadziła do wypędzenia pierwszej żony króla Arsinoe I i sama zajęła
jej miejsce w 277 p.n.e. Małżeństwo brata i siostry odbiło się głośnym echem w
całym świecie greckim, wywołując wiele niepochlebnych opinii i komentarzy, w
tym poety Sotadesa, który krytykę Ptolemeusza przypłacił życiem. Na arenie
międzynarodowej, dążąc do osłabienia pozycji Macedonii, zorganizował sieć
sojuszy i wywołał wojny syryjskie, które nie przyniosły mu jednak oczekiwanych
sukcesów. Utrzymywał przyjacielskie stosunki z Rzymem i Kartaginą, a w
pierwszej wojnie punickiej zachował neutralność, występując nawet z postulatem
mediacji. Prowadził aktywną, wielokierunkową politykę zagraniczną. Ptolemeusz
był zręcznym administratorem oraz organizatorem życia gospodarczego i
kulturalnego kraju, mecenasem nauki i sztuki. Za jego czasów Aleksandria zaczęła
odgrywać wielką rolę jako ośrodek kulturalny Egiptu i świata helleńskiego. Do
jego dworu należeli tacy poeci jak Teokryt i Kallimach z Cyreny, a także
nieszczęsny, wcześniej wspomniany, Sotades. Również za jego panowania
przetłumaczono w Aleksandrii Stary Testament na język grecki i nadano mu nazwę
Septuaginta.
PTOLEMEUSZ III EUERGETES
Ptolemeusz III Euergetes (ur. 284 - zm. 221 p.n.e.) – trzeci władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszy, panował w latach 246 - 221 p.n.e., syn Ptolemeusza II Filadelfosa i Arsinoe I, mąż Bereniki II, ojciec Ptolemeusza IV, Magasa i Arsinoe III. Nauczycielem jego był Apollonios z Rodos, kolejny, po Zenodocie z Efezu, kierownik Biblioteki Aleksanryjskiej. Początkowy okres panowania Ptolemeusza to czas trzeciej wojny syryjskiej, kiedy to król pod pretekstem pomocy dla swojej siostry i odsuniętej żony Antiocha II - Bereniki i jej małoletniego syna pokonał wojska Seleukosa i jego matki Laodike, stając się panem imperium Seleucydów. Zdobycze te jednak okazały się nietrwałe, gdyż król musiał wracać w 245 p.n.e. do Egiptu, zagrożony powstaniem robotników i chłopów przeciwko wzrastającemu uciskowi ekonomicznemu. Odebrane Persom bogactwa świątyń egipskich, zrabowane przez nich podczas najazdu króla Kambyzesa 300 lat wcześniej, Ptolemeusz oddał ich pierwotnym właścicielom, czym zjednał sobie dużą przychylność egipskich kapłanów. Po pokoju z Seleukosem w 241 p.n.e. zrzekł się Syrii, zachowując jednak zdobyte miasta na wybrzeżu Azji Mniejszej. Prowadził również, ze zmiennym szczęściem, wojny z Macedonią, wspierając walkę miast greckich. W 243 p.n.e. został nawet nominalnym wodzem wojsk achajskich.
Ptolemeusz III Euergetes (ur. 284 - zm. 221 p.n.e.) – trzeci władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszy, panował w latach 246 - 221 p.n.e., syn Ptolemeusza II Filadelfosa i Arsinoe I, mąż Bereniki II, ojciec Ptolemeusza IV, Magasa i Arsinoe III. Nauczycielem jego był Apollonios z Rodos, kolejny, po Zenodocie z Efezu, kierownik Biblioteki Aleksanryjskiej. Początkowy okres panowania Ptolemeusza to czas trzeciej wojny syryjskiej, kiedy to król pod pretekstem pomocy dla swojej siostry i odsuniętej żony Antiocha II - Bereniki i jej małoletniego syna pokonał wojska Seleukosa i jego matki Laodike, stając się panem imperium Seleucydów. Zdobycze te jednak okazały się nietrwałe, gdyż król musiał wracać w 245 p.n.e. do Egiptu, zagrożony powstaniem robotników i chłopów przeciwko wzrastającemu uciskowi ekonomicznemu. Odebrane Persom bogactwa świątyń egipskich, zrabowane przez nich podczas najazdu króla Kambyzesa 300 lat wcześniej, Ptolemeusz oddał ich pierwotnym właścicielom, czym zjednał sobie dużą przychylność egipskich kapłanów. Po pokoju z Seleukosem w 241 p.n.e. zrzekł się Syrii, zachowując jednak zdobyte miasta na wybrzeżu Azji Mniejszej. Prowadził również, ze zmiennym szczęściem, wojny z Macedonią, wspierając walkę miast greckich. W 243 p.n.e. został nawet nominalnym wodzem wojsk achajskich.
Po 241 p.n.e. nastał czas
nieprzerwanego przez 20 lat pokoju dla Egiptu, co zaowocowało jego rozkwitem
ekonomicznym i kulturalnym, wspieranym intensywnie przez króla. Na królewskim
dworze bywały takie znakomitości jak Kallimach z Cyreny i Eratostenes. Jako
pierwszy władca z dynastii Ptolemeuszy Eurgetes zaczął budować świątynie
egipskie, w tym jedną z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych do naszych
czasów świątynię Horusa w Edfu. Za panowania Ptolemeusza III Egipt znalazł się
u szczytu swojej potęgi i stał się pierwszym mocarstwem w basenie Morza
Śródziemnego.
PTOLEMEUSZ IV FILOPATOR
Ptolemeusz IV Filopator - (urodził się w 246 - zmarł w 204 p.n.e.) czwarty władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszy, syn Ptolemeusza III Euergetesa i Bereniki II. Poślubił swoją siostrę Arsinoe III, mieli syna Ptolemeusza V Epifanesa. Jego wychowawcą był znany uczony i ówczesny kierownik Biblioteki Aleksandryjskiej Eratostenes. Sam władca był człowiekiem o szerokich zainteresowaniach, czego wyrazem jest choćby fakt napisania przez niego tragedii pt. Adonis (niezachowana). Na czasy panowania Ptolemeusza IV przypadł poważny kryzys ekonomiczny, którego początki zaobserwować można już za panowania jego ojca. Spowodowany był on przewartościowaniem monety srebrnej względem brązowej, a jego efektem było zawalenie się sprawnie dotąd działającego trójmetalicznego systemu monetarnego. Pierwsze lata panowania były wypełnione walką z Seleucydami o Syrię w ramach czwartej wojny syryjskiej (219-217 p.n.e.), zakończonej zwycięską dla Egipcjan bitwą pod Rafią i utrzymaniem egipskiego panowania w Coelesyrii (Syria z Fenicją).
Ptolemeusz IV Filopator - (urodził się w 246 - zmarł w 204 p.n.e.) czwarty władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszy, syn Ptolemeusza III Euergetesa i Bereniki II. Poślubił swoją siostrę Arsinoe III, mieli syna Ptolemeusza V Epifanesa. Jego wychowawcą był znany uczony i ówczesny kierownik Biblioteki Aleksandryjskiej Eratostenes. Sam władca był człowiekiem o szerokich zainteresowaniach, czego wyrazem jest choćby fakt napisania przez niego tragedii pt. Adonis (niezachowana). Na czasy panowania Ptolemeusza IV przypadł poważny kryzys ekonomiczny, którego początki zaobserwować można już za panowania jego ojca. Spowodowany był on przewartościowaniem monety srebrnej względem brązowej, a jego efektem było zawalenie się sprawnie dotąd działającego trójmetalicznego systemu monetarnego. Pierwsze lata panowania były wypełnione walką z Seleucydami o Syrię w ramach czwartej wojny syryjskiej (219-217 p.n.e.), zakończonej zwycięską dla Egipcjan bitwą pod Rafią i utrzymaniem egipskiego panowania w Coelesyrii (Syria z Fenicją).
Jego polityka wewnętrzna
naznaczona była walką z opozycją (powstanie nubijskiego wodza Horunnefera w
Tebaidzie) oraz stopniowo pogarszającą się sytuacją gospodarczą kraju. Duży
wpływ na tego władcę mieli niektórzy dworzanie (Sosibios, Agatokles z Samos,
Agatokleja), którzy skupili w swoich rękach znaczną władzę. Ten pierwszy stał
się szarą eminencją dworu i był odpowiedzialny za serię mordów, które dotknęły
członków rodziny panującej, m.in. matkę króla - Berenike i królewskiego brata
Magasa. Za pośrednictwem posłów brał udział w mediacjach pomiędzy Rzymianami a
królem macedońskim, Filipem. Wojny i konflikty wewnętrzne za panowania tego
władcy zrodziły przełom, po którym rozpoczął się zmierzch potęgi imperium
Ptolemeuszy.
PTOLEMEUSZ V EPIFANES
Ptolemeusz V Epifanes - (urodził się w 210 p.n.e., panował formalnie od 204 roku p.n.e., faktycznie dopiero od 196 aż do swojej śmierci w 180 p.n.e.), piąty władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów, syn Ptolemeusza IV i Arsinoe III, mąż Kleopatry I, ojciec Ptolemeusza VI i Kleopatry II. W chwili śmierci ojca miał dopiero 6 lat, opiekunami jego i regentami zostali - po zamordowaniu matki Arsinoe III i sfałszowaniu testamentu królewskiego - Sosibios i Agatokles z Samos, a mały Ptolemeusz dostał się pod opiekę metresy Agatoklei i jej matki Oinante. Po śmierci Sosibiosa w 203 p.n.e. jedynym regentem pozostał Agatokles, który obalony został jeszcze w tym samym roku przez Tlepolemosa. Regencja tego ostatniego trwała do 201 p.n.e., kiedy władzę przejął kolejny regent Aristomenes. Za rządów regentów sytuacja w pozbawionym silnej i stabilnej władzy państwie stale pogarszała się.
Ptolemeusz VIII Euergetes - (ur. 182 - zm. 28 lipca 116 p.n.e.), władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów, nieoficjalnie zwany Physkon (Tłusty Brzuch/Brzuchacz/Tłuścioch) lub Kakargetes (Złoczyńca) lub Philologos (miłujacy naukę). Był synem Ptolemeusza V i Kleopatry I, bratem Ptolemeusza VI i Kleopatry II, oraz mężem Kleopatry II i Kleopatry III. Miał trzech synów z prawego łoża: Ptolemeusza Memfitesa (ze związku z Kleopatrą II) oraz Ptolemeusza IX i Ptolemeusza X Aleksandra (ze związku z Kleopatrą III) oraz trzy córki - Kleopatrę Tryfajnę I, Kleopatrę IV i Kleopatrę Selene I (wszystkie z drugiego związku). Nieślubnym synem Ptolemeusza był Ptolemeusz Apion, późniejszy król Cyrenajki. Ptolemeusz VIII w 170 p.n.e. został ogłoszony współwładcą Egiptu, dzielił władzę ze swoim rodzeństwem. Po klęsce w szóstej wojnie syryjskiej i zajęciu większości kraju przez Antiocha IV mieszkańcy Aleksandrii, którzy sprzeciwiali się porozumieniu Ptolemeusza VI z władcą kraju Seleucydów, proklamowali Ptolemeusza VIII władcą całego kraju. Po wycofaniu się Seleucydów i przywróceniu trójwładzy od jesieni 164 p.n.e. pozostawał w nieustannym konflikcie z bratem Ptolemeuszem VI, którego na krótko zmusił do opuszczenia kraju w 164 p.n.e., co pozwoliło mu na samodzielne rządy w Egipcie. W 163 p.n.e. pod naciskiem rzymskim zgodził się na podział kraju między siebie i brata. Ptolemeusz VIII otrzymał Cyrenajkę, ale rościł sobie prawo do Cypru, w czym był popierany przez Rzym. W 154 p.n.e. ogłosił w testamencie, że w razie swej bezpotomnej śmierci Cyranajkę ma odziedziczyć Republika Rzymska. W 153 p.n.e. wyruszył z wyprawą wojenną na Cypr, gdzie po krótkiej walce został pojmany przez żołnierzy swego brata i musiał zgodzić się ponownie na podział kraju według zasad ze 163 r. Aż do przejęcia władzy w Egipcie rządy jego ograniczały się do Cyrenajki, gdzie był powszechnie nielubiany za despotyzm. Jednak bunt Cyrenejczyków pod wodzą Ptolemeusza Sympetezisa, mimo początkowych sukcesów, został stłumiony.
PTOLEMEUSZ X ALEKSANDER
Ptolemeusz X Aleksander - (107 - 88 p.n.e.), władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów, syn Ptolemeusza VIII i Kleopatry III, mąż Kleopatry Berenike III, ojciec Ptolemeusza XI Aleksandra II. Po wypędzeniu Ptolemeusza IX przez Kleopatrę III, został mianowany przez nią koregentem i kapłanem Aleksandra Macedońskiego. Lata współrządów upłynęły pod znakiem sporów z Ptolemeuszem IX. W 103 p.n.e. Ptolemeusz IX wylądował w Palestynie i odnosząc szereg sukcesów próbował wtargnąć przez Półwysep Synaj do Egiptu. Ptolemeusz X odparł jednak ten atak pod Peluzjon i zmusił Ptolemeusza IX do wycofania się na Cypr. W 101 p.n.e., mając dość współdzielenia władzy, kazał zamordować swoją matkę i ożenił się z Kleopatrą Berenike III. Ostatni okres panowania znamionuje rosnące niezadowolenie Egipcjan z rządów tego władcy, czego wyrazem stało się powstanie w Tebaidzie (91-88 p.n.e.) i odsunięcie Ptolemeusza X od władzy przez zbuntowanych żołnierzy i mieszkańców Aleksandrii w 88 p.n.e. Walki obu królów trwały do 87 roku, kiedy to podczas próby zajęcia Cypru Ptolemeusz X zginął po klęsce w bitwie morskiej.
PTOLEMEUSZ XI ALEKSANDER
Ptolemeusz XI Aleksander - król Egiptu z dynastii Ptolemeuszów. Panował niecały miesiąc w roku 80 roku p.n.e. Był synem Ptolemeusza X i nieznanej matki, mężem Kleopatry Bereniki III. Dla bezpieczeństwa został umieszczony przez swoją babkę Kleopatrę III wraz z kuzynami; Ptolemeuszem XII i Ptolemeuszem z Cypru na wyspie Kos na Morzu Egejskim. Tam dostał się wraz z nimi i skarbem państwa Ptolemeuszów w ręce króla Pontu, Mitrydatesa VI Eupatora, który wówczas prowadził pierwszą ze swoich wojen z Rzymem (89 - 84 p.n.e.). W 84 p.n.e. Ptolemeusz XI uciekł do Rzymu, gdzie dostał się pod opiekę Sulli, który doprowadził do jego powrotu do Aleksandrii na przełomie maja i czerwca 80 p.n.e. i ślubu z jego sprawującą od pół roku władzę macochą Kleopatrą Berenike III. W dziewiętnaście dni po zaślubinach na rozkaz Ptolemeusza zamordowano jego żonę. Rozwścieczeni mieszkańcy Aleksandrii zgładzili go za to.
BERENIKA IV
Berenika IV - (ur. 78 - zm. 55 p.n.e.) władczyni Egiptu z dynastii Ptolemeuszów, córka Ptolemeusza XII Auletesa i nieznanej nam z imienia matki, żona Seleukosa i Archelaosa. Siostra Kleopatry VI i Kleopatry VII Wielkiej. Po ucieczce ojca z Egiptu wraz ze swoją starszą siostrą Kleopatrą VI Tryfajną przejęła ster rządów w kraju, a po śmierci siostry rozpoczęła rządy samodzielne. Chcąc umocnić podstawy swoich rządów, po wcześniejszym odpadnięciu innych kandydatów na męża m.in. Filipa, wnuka Antiocha VIII Gryposa, poślubiła Seleukosa, który nie spełnił nadziei Bereniki na dobrego męża i współwładcę i został czym prędzej uduszony. Nowym mężem został podający się za syna Mitrydatesa VI Eupatora Archelaos, którego poślubiła wiosną 56 p.n.e. W kwietniu 55 p.n.e. Ptolemeusz XII przy wsparciu armii rzymskiego namiestnika Syrii Gabiniusza, pragnąc powrócić na tron, wkroczył do Egiptu i rozbił oddziały Archelaosa, który poległ w walce, a pojmaną Berenikę i jej zwolenników nakazał stracić.
PTOLEMEUSZ XIII FILOPATOR
Ptolemeusz XIII Filopator - (ur. 61 - zm. 13 stycznia 47 p.n.e.) – władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów. Panował w latach 51 - 47 p.n.e. Jego ojcem był Ptolemeusz XII. Matki nie znamy. Był młodszym bratem i mężem Kleopatry VII. Początkowo dzielił z nią władzę, ale pod wpływem regentów: swojego piastuna, eunucha Pothejnosa, nauczyciela, retora Theodetesa z Chios i naczelnego wodza armii królewskiej Achillasa odsunął siostrę od władzy w 49 p.n.e., a na początku 48 p.n.e. zmusił ją do emigracji do Syrii. Ptolemeusz, wiedząc o gromadzących się siłach Kleopatry, wysłał przeciwko nim wojska, które stanęły obozem pod Peluzjon. Ostatecznemu jego rozprawieniu się z Kleopatrą przeszkodzili Rzymianie: uciekający do Egiptu po swojej klęsce pod Farsalos przyjaciel i sojusznik Ptolemeusza - Pompejusz i jego zwycięzca Cezar. Pod wpływem regentów Ptolemeusz zlecił zamordowanie tego pierwszego, ażeby przypodobać się Cezarowi, gdy ten wylądował w Egipcie.
PTOLEMEUSZ XIV
Ptolemeusz XIV (ur. 59 -. 44 p.n.e.) – władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów. Panował w latach 47 - 44 p.n.e. Jego ojcem był Ptolemeusz XII. Matka nieznana. Był najmłodszym bratem i drugim mężem (po Ptolemeuszu XIII) Kleopatry VII. Władzę sprawował jednak tylko formalnie, w rzeczywistości nie miał wpływu na rządzenie.
Ptolemeusz V Epifanes - (urodził się w 210 p.n.e., panował formalnie od 204 roku p.n.e., faktycznie dopiero od 196 aż do swojej śmierci w 180 p.n.e.), piąty władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów, syn Ptolemeusza IV i Arsinoe III, mąż Kleopatry I, ojciec Ptolemeusza VI i Kleopatry II. W chwili śmierci ojca miał dopiero 6 lat, opiekunami jego i regentami zostali - po zamordowaniu matki Arsinoe III i sfałszowaniu testamentu królewskiego - Sosibios i Agatokles z Samos, a mały Ptolemeusz dostał się pod opiekę metresy Agatoklei i jej matki Oinante. Po śmierci Sosibiosa w 203 p.n.e. jedynym regentem pozostał Agatokles, który obalony został jeszcze w tym samym roku przez Tlepolemosa. Regencja tego ostatniego trwała do 201 p.n.e., kiedy władzę przejął kolejny regent Aristomenes. Za rządów regentów sytuacja w pozbawionym silnej i stabilnej władzy państwie stale pogarszała się.
Trudna sytuacja wewnętrzna i
zagraniczna Egiptu doprowadziła do wcześniejszej koronacji Ptolemeusza 26 marca
196 roku p.n.e. w Memfis. Młody władca stłumił powstanie w Likopolis, a
następnie zakończył piątą wojnę syryjską pokojem w Lizymachii, w którym
zrezygnował formalnie na rzecz Seleucydów z Coelesyrii i Anatolii oraz zgodził
się na zaślubiny z córką Antiocha III, Kleopatrą I. Następnie młody król zajął
się porządkowaniem spraw wewnętrznych i w latach 187-186 p.n.e. stłumił rebelię
Anchwennefera, odzyskując kontrolę nad Tebami Zachodnimi i Górnym Egiptem aż do
Asuanu. Po stłumieniu rebelii i uporządkowaniu spraw wewnątrz kraju Ptolemeusz
próbował odzyskać utracone na rzecz Seleucydów ziemie. W tym celu rozpoczął
werbunek najemników w Grecji, usiłował odnowić Związek Achajski, oraz wyruszył
z wyprawą morską do Syrii w 182 p.n.e. Nie zrealizował jednak swoich ambitnych
zamiarów - został otruty przez własnych wodzów w 180 roku p.n.e.
PTOLEMEUSZ VI FILOMETOR
Ptolemeusz VI Filometor (ur. 186 - zm. 145 p.n.e.) – szósty władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów. Władał krajem w latach 180 - 145 p.n.e.. Był synem Ptolemeusza V i Kleopatry I. Jego małżonką była jego siostra Kleopatra II, mieli razem synów: Ptolemeusza Eupatora i Ptolemeusza VII Neosa Filopatora oraz córki: Kleopatrę Theę i Kleopatrę III. W chwili śmierci ojca miał zaledwie 6 lat, w związku z tym faktyczne rządy w kraju jako regentka sprawowała jego matka, a po jej śmierci w 176 roku p.n.e. dworzanie Eunaios i Lenaios. W 170 p.n.e. proklamowane zostały trójrządy Ptolemeusza VI, Kleopatry II i Ptolemeusza VIII. W tym samym roku wszczęta została przez regentów szósta wojna syryjska z Seleucydami, która miała dla Egiptu tragiczne skutki - po klęskach na polach bitew większość kraju dostała się w ręce Antiocha IV. Jedynie Aleksandria sprzeciwiła się porozumieniu Ptolemeusza VI z władcą kraju Seleucydów, proklamując królem Ptolemeusza VIII i stawiając twardy opór najeźdzcy. Obrona Aleksandrii, a także rozpoczynający się wylew Nilu i problemy wewnętrzne w jego własnym kraju, skłoniły Antiocha do wycofania się z Egiptu. Przywrócenie trójwładzy Antioch IV uznał za złamanie porozumienia z Ptolemeuszem VI, najechał więc ponownie Egipt i zajął Deltę z Fajum i Memfis z myślą stworzenia protektoratu Seleucydów nad Egiptem. Interwencja Rzymu, który postawił Antiochowi ultimatum, zmusiła tego ostatniego do opuszczenia Egiptu.
Ptolemeusz VI Filometor (ur. 186 - zm. 145 p.n.e.) – szósty władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów. Władał krajem w latach 180 - 145 p.n.e.. Był synem Ptolemeusza V i Kleopatry I. Jego małżonką była jego siostra Kleopatra II, mieli razem synów: Ptolemeusza Eupatora i Ptolemeusza VII Neosa Filopatora oraz córki: Kleopatrę Theę i Kleopatrę III. W chwili śmierci ojca miał zaledwie 6 lat, w związku z tym faktyczne rządy w kraju jako regentka sprawowała jego matka, a po jej śmierci w 176 roku p.n.e. dworzanie Eunaios i Lenaios. W 170 p.n.e. proklamowane zostały trójrządy Ptolemeusza VI, Kleopatry II i Ptolemeusza VIII. W tym samym roku wszczęta została przez regentów szósta wojna syryjska z Seleucydami, która miała dla Egiptu tragiczne skutki - po klęskach na polach bitew większość kraju dostała się w ręce Antiocha IV. Jedynie Aleksandria sprzeciwiła się porozumieniu Ptolemeusza VI z władcą kraju Seleucydów, proklamując królem Ptolemeusza VIII i stawiając twardy opór najeźdzcy. Obrona Aleksandrii, a także rozpoczynający się wylew Nilu i problemy wewnętrzne w jego własnym kraju, skłoniły Antiocha do wycofania się z Egiptu. Przywrócenie trójwładzy Antioch IV uznał za złamanie porozumienia z Ptolemeuszem VI, najechał więc ponownie Egipt i zajął Deltę z Fajum i Memfis z myślą stworzenia protektoratu Seleucydów nad Egiptem. Interwencja Rzymu, który postawił Antiochowi ultimatum, zmusiła tego ostatniego do opuszczenia Egiptu.
Następne dziesięciolecie
charakteryzuje spór Ptolemeusza VI z Ptolemeuszem VIII o władzę, w który to
spór włączony został także Rzym, odgrywający coraz większą rolę w basenie Morza
Śródziemnego. Zmuszony do oddania władzy Ptolemeusz VI przebywał początkowo w
Egipcie, a następnie na Cyprze, by latem 163 roku p.n.e. ponownie wrócić do
Aleksandrii. Pod wpływem Rzymu doszło do porozumienia między braćmi: Ptolemeusz
VIII otrzymał Cyrenajkę, Ptolemeusz VI trzon kraju i pozostałe posiadłości. Od
tego czasu datują się wspólne rządy Ptolemeusza VI i Kleopatry II nad Egiptem.
Roszczenia Ptolemeusza VIII do Cypru zostały odrzucone, a on sam, pojmany w 153
p.n.e. musiał potwierdzić podział kraju ze 163 roku p.n.e. Końcowy okres
panowania Ptolemeusza VI to udział w sporach wewnętrznych w kraju Seleucydów z
dalekosiężnym zamiarem odzyskania ptolemejskiej niegdyś Celesyrii. Początkowe
wsparcie dla uzurpatora Aleksandra Balasa, a następnie dla jego przeciwnika
Demetriusza II, pozwoliło Egiptowi odzyskać te tereny, ale wplątało Ptolemeusza
w wojnę, która dla władcy Egiptu zakończyła się tragicznie - zmarł z powodu ran
odniesionych w bitwie pod Antiochią. Władca ten był oceniany przez
współczesnych mu i późniejszych starożytnych dziejopisarzy pozytywnie.
Podkreśla się jego dobrotliwość i humanitaryzm. Okres jego rządów, przeplatany
licznymi wojnami, sporami wewnętrznymi i narastającym kryzysem gospodarczym,
nie był jednak udany.
PTOLEMEUSZ VII NEOS FILOPATOR
Ptolemeusz VII Neos Filopator - (ur. 160 - zm. 145 p.n.e.) był drugim synem i potencjalnym dziedzicem Ptolemeusza VI i Kleopatry II, bratem Ptolemeusza Eupatora, Kleopatry Thei i Kleopatry III. Współpanował od sierpnia 145 do września 145 p.n.e. z matką Kleopatrą II. Jego stryj Ptolemeusz VIII Euergetes II Fyskon uważał go za najgroźniejszego konkurenta do tronu Egiptu i zamordował go wraz ze zwolennikami w 145 p.n.e.
Ptolemeusz VII Neos Filopator - (ur. 160 - zm. 145 p.n.e.) był drugim synem i potencjalnym dziedzicem Ptolemeusza VI i Kleopatry II, bratem Ptolemeusza Eupatora, Kleopatry Thei i Kleopatry III. Współpanował od sierpnia 145 do września 145 p.n.e. z matką Kleopatrą II. Jego stryj Ptolemeusz VIII Euergetes II Fyskon uważał go za najgroźniejszego konkurenta do tronu Egiptu i zamordował go wraz ze zwolennikami w 145 p.n.e.
PTOLEMEUSZ VIII EUEREGETES
Ptolemeusz VIII Euergetes - (ur. 182 - zm. 28 lipca 116 p.n.e.), władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów, nieoficjalnie zwany Physkon (Tłusty Brzuch/Brzuchacz/Tłuścioch) lub Kakargetes (Złoczyńca) lub Philologos (miłujacy naukę). Był synem Ptolemeusza V i Kleopatry I, bratem Ptolemeusza VI i Kleopatry II, oraz mężem Kleopatry II i Kleopatry III. Miał trzech synów z prawego łoża: Ptolemeusza Memfitesa (ze związku z Kleopatrą II) oraz Ptolemeusza IX i Ptolemeusza X Aleksandra (ze związku z Kleopatrą III) oraz trzy córki - Kleopatrę Tryfajnę I, Kleopatrę IV i Kleopatrę Selene I (wszystkie z drugiego związku). Nieślubnym synem Ptolemeusza był Ptolemeusz Apion, późniejszy król Cyrenajki. Ptolemeusz VIII w 170 p.n.e. został ogłoszony współwładcą Egiptu, dzielił władzę ze swoim rodzeństwem. Po klęsce w szóstej wojnie syryjskiej i zajęciu większości kraju przez Antiocha IV mieszkańcy Aleksandrii, którzy sprzeciwiali się porozumieniu Ptolemeusza VI z władcą kraju Seleucydów, proklamowali Ptolemeusza VIII władcą całego kraju. Po wycofaniu się Seleucydów i przywróceniu trójwładzy od jesieni 164 p.n.e. pozostawał w nieustannym konflikcie z bratem Ptolemeuszem VI, którego na krótko zmusił do opuszczenia kraju w 164 p.n.e., co pozwoliło mu na samodzielne rządy w Egipcie. W 163 p.n.e. pod naciskiem rzymskim zgodził się na podział kraju między siebie i brata. Ptolemeusz VIII otrzymał Cyrenajkę, ale rościł sobie prawo do Cypru, w czym był popierany przez Rzym. W 154 p.n.e. ogłosił w testamencie, że w razie swej bezpotomnej śmierci Cyranajkę ma odziedziczyć Republika Rzymska. W 153 p.n.e. wyruszył z wyprawą wojenną na Cypr, gdzie po krótkiej walce został pojmany przez żołnierzy swego brata i musiał zgodzić się ponownie na podział kraju według zasad ze 163 r. Aż do przejęcia władzy w Egipcie rządy jego ograniczały się do Cyrenajki, gdzie był powszechnie nielubiany za despotyzm. Jednak bunt Cyrenejczyków pod wodzą Ptolemeusza Sympetezisa, mimo początkowych sukcesów, został stłumiony.
Na wieść o śmierci brata i
zwolnieniu tronu w Egipcie Ptolemeusz VIII zlecił zamordowanie potencjalnego
konkurenta Ptolemeusza VII i jego zwolenników oraz zawarł ugodę z matką
zamordowanego Kleopatrą II, którą uczynił swoją żoną i współwładczynią. Mimo
przyjścia na świat ich syna Ptolemeusza Memfitesa w 144 p.n.e., nienawiść
między współmałżonkami była duża i jeszcze się pogłębiła na skutek romansu
Ptolemeusza z córką Kleopatry II, Kleopatrą III, która została jego żoną i
królową na tych samych prawach co matka. Ok. 140 p.n.e. do Egiptu przybył
Scypion Emilianus przysłany przez rzymski senat w związku ze skargami na
Ptolemeusza. W 132 p.n.e. wybuchła wojna domowa między nim a Kleopatrą II, w
wyniku której Ptolemeusz i Kleopatra III uciekli na Cypr. Tam Ptolemeusz kazał
zamordować swego syna Ptolemeusza Memfitesa i wysłać zwłoki do matki do
Aleksandrii. W 130 p.n.e. odzyskał Egipt z wyjątkiem Aleksandrii, którą zajął 3
lata później, krwawo mszcząc się na jej mieszkańcach za popieranie Kleopatry
II. Ptolemeusz VIII rozwinął bardzo ożywioną działalność budowlaną, był również
filologiem, napisał krytyki dzieł Homera. Przez historyków uważany jest za
jednego z najinteligentniejszych, ale i zarazem najbardziej brutalnych polityków
czasów hellenistycznych.
PTOLEMEUSZ IX SOTER
Ptolemeusz IX Soter - (ur. 140 - zm. 80 p.n.e.), władca z dynastii Ptolemeuszów, nieoficjalnie nazywany Lathyros (Cieciorka), panował w Egipcie w latach 116 - 107 p.n.e. oraz 88 - 80 p.n.e. Był synem Ptolemeusza VIII i Kleopatry III, mężem Kleopatry IV i Kleopatry Selene, ojcem Ptolemeusza XII, Ptolemeusza z Cypru i Kleopatry Berenike III. Początkowo współwładał wraz z matką i Kleopatrą III. Po śmierci matki rządził nadal wspólnie z Kleopatrą II. W pierwszym okresie swoich rządów prowadził szczególnie aktywną politykę religijną, m.in. samemu pełniąc najwyższy urząd kapłański w kraju - kapłana Aleksandra Wielkiego. Po wymuszonym przez Kleopatrę III rozwodzie z Kleopatrą IV poślubił swoją młodszą siostrę Kleopatrę V Selene. W 107 p.n.e. musiał uciekać z kraju przed Kleopatrą III, która osadziła na tronie swojego syna Ptolemeusza X. Udał się na Cypr, gdzie do 88 p.n.e. sprawował władzę królewską, jednocześnie zachowując zwierzchnictwo nad Cyrenajką (do ok. 100 p.n.e.). W 103 p.n.e. mieszając się w walki dynastyczne Seleucydów, Ptolemeusz IX wylądował w Palestynie i pokonał żydowskiego króla i kapłana Aleksandra Janneusza. Następnie próbował wtargnąć do Egiptu przez Półwysep Synaj, lecz został powstrzymany przez wojska Ptolemeusza X Aleksandra pod Peluzjon. W tej sytuacji był zmuszony wrócić na Cypr, gdzie wyczekiwał nowej okazji do odzyskania tronu.
Ptolemeusz IX Soter - (ur. 140 - zm. 80 p.n.e.), władca z dynastii Ptolemeuszów, nieoficjalnie nazywany Lathyros (Cieciorka), panował w Egipcie w latach 116 - 107 p.n.e. oraz 88 - 80 p.n.e. Był synem Ptolemeusza VIII i Kleopatry III, mężem Kleopatry IV i Kleopatry Selene, ojcem Ptolemeusza XII, Ptolemeusza z Cypru i Kleopatry Berenike III. Początkowo współwładał wraz z matką i Kleopatrą III. Po śmierci matki rządził nadal wspólnie z Kleopatrą II. W pierwszym okresie swoich rządów prowadził szczególnie aktywną politykę religijną, m.in. samemu pełniąc najwyższy urząd kapłański w kraju - kapłana Aleksandra Wielkiego. Po wymuszonym przez Kleopatrę III rozwodzie z Kleopatrą IV poślubił swoją młodszą siostrę Kleopatrę V Selene. W 107 p.n.e. musiał uciekać z kraju przed Kleopatrą III, która osadziła na tronie swojego syna Ptolemeusza X. Udał się na Cypr, gdzie do 88 p.n.e. sprawował władzę królewską, jednocześnie zachowując zwierzchnictwo nad Cyrenajką (do ok. 100 p.n.e.). W 103 p.n.e. mieszając się w walki dynastyczne Seleucydów, Ptolemeusz IX wylądował w Palestynie i pokonał żydowskiego króla i kapłana Aleksandra Janneusza. Następnie próbował wtargnąć do Egiptu przez Półwysep Synaj, lecz został powstrzymany przez wojska Ptolemeusza X Aleksandra pod Peluzjon. W tej sytuacji był zmuszony wrócić na Cypr, gdzie wyczekiwał nowej okazji do odzyskania tronu.
Nadarzyła się ona w 88 roku
p.n.e., gdy niezadowoleni z rządów Ptolemeusza X aleksandryjczycy pozbawili go
godności królewskiej i wypędzili z Egiptu. Po objęciu tronu Ptolemeusz IX
dzielił formalnie władzę ze swoją córką, a zarazem wdową po Ptolemeuszu X,
który zginął podczas próby zdobycia Cypru, Kleopatrą Berenike III. Faktycznie
jednak rządził sam. Nowo koronowany władca szybko stłumił powstanie w Tebach
trwające od 91 roku p.n.e. W polityce zagranicznej w ostatnich latach swojego
panowania starał się trzymać na uboczu w pierwszej wojnie pomiędzy Mitrydatesem
VI Eupatorem a Rzymem. Postawa ta wynikała ze świadomości co do potęgi Rzymu z
jednej strony, i z przebywania synów Ptolemeusza IX w rękach Mitrydatesa z
drugiej.
PTOLEMEUSZ X ALEKSANDER
Ptolemeusz X Aleksander - (107 - 88 p.n.e.), władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów, syn Ptolemeusza VIII i Kleopatry III, mąż Kleopatry Berenike III, ojciec Ptolemeusza XI Aleksandra II. Po wypędzeniu Ptolemeusza IX przez Kleopatrę III, został mianowany przez nią koregentem i kapłanem Aleksandra Macedońskiego. Lata współrządów upłynęły pod znakiem sporów z Ptolemeuszem IX. W 103 p.n.e. Ptolemeusz IX wylądował w Palestynie i odnosząc szereg sukcesów próbował wtargnąć przez Półwysep Synaj do Egiptu. Ptolemeusz X odparł jednak ten atak pod Peluzjon i zmusił Ptolemeusza IX do wycofania się na Cypr. W 101 p.n.e., mając dość współdzielenia władzy, kazał zamordować swoją matkę i ożenił się z Kleopatrą Berenike III. Ostatni okres panowania znamionuje rosnące niezadowolenie Egipcjan z rządów tego władcy, czego wyrazem stało się powstanie w Tebaidzie (91-88 p.n.e.) i odsunięcie Ptolemeusza X od władzy przez zbuntowanych żołnierzy i mieszkańców Aleksandrii w 88 p.n.e. Walki obu królów trwały do 87 roku, kiedy to podczas próby zajęcia Cypru Ptolemeusz X zginął po klęsce w bitwie morskiej.
PTOLEMEUSZ XI ALEKSANDER
Ptolemeusz XI Aleksander - król Egiptu z dynastii Ptolemeuszów. Panował niecały miesiąc w roku 80 roku p.n.e. Był synem Ptolemeusza X i nieznanej matki, mężem Kleopatry Bereniki III. Dla bezpieczeństwa został umieszczony przez swoją babkę Kleopatrę III wraz z kuzynami; Ptolemeuszem XII i Ptolemeuszem z Cypru na wyspie Kos na Morzu Egejskim. Tam dostał się wraz z nimi i skarbem państwa Ptolemeuszów w ręce króla Pontu, Mitrydatesa VI Eupatora, który wówczas prowadził pierwszą ze swoich wojen z Rzymem (89 - 84 p.n.e.). W 84 p.n.e. Ptolemeusz XI uciekł do Rzymu, gdzie dostał się pod opiekę Sulli, który doprowadził do jego powrotu do Aleksandrii na przełomie maja i czerwca 80 p.n.e. i ślubu z jego sprawującą od pół roku władzę macochą Kleopatrą Berenike III. W dziewiętnaście dni po zaślubinach na rozkaz Ptolemeusza zamordowano jego żonę. Rozwścieczeni mieszkańcy Aleksandrii zgładzili go za to.
PTOLEMEUSZ XII NEOS DIONIZOS
Ptolemeusz XII Neos Dionizos - (80 - 57 p.n.e. i 55 - 51 p.n.e. władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów (nieoficjalnie zwany Auletes (flecista) z powodu zamiłowania do gry na flecie - aulosie) syn Ptolemeusza IX Sotera II i Kleopatry Selene I, mąż Kleopatry V Tryfajny II, ojciec Kleopatry VI Tryfajny III, Bereniki IV, Kleopatry VII, Ptolemeusza XIII, Ptolemeusza XIV i Arsinoe IV. Czworo ostatnich dzieci z nieznanej matki, prawdopodobnie wywodzącej się ze sfer kapłańskich. Wysłany przez babkę Kleopatrę III, wraz z braćmi na wyspę Kos, pobierał nauki u kapłanów-lekarzy ze świątyni Asklepiosa. Po opanowaniu wyspy przez króla Pontu Mitrydatesa VI Eupatora, wpadł w jego ręce, a następnie przebywał na jego dworze. Po śmierci Kleopatry Berenike III i Ptolemeusza XI na zaproszenie mieszkańców Aleksandrii przybył do Egiptu i objął tron. W 79 r. poślubił swoją siostrę, Kleopatrę V Tryfajnę. Oficjalna koronacja na króla Egiptu nastąpiła w 76 p.n.e. Władzę nad krajem sprawował dzięki poparciu Rzymu, uzyskanemu drogą łapówek dla czołowych polityków i darowizn pieniężnych dla państwa rzymskiego (np. za uznanie za króla przez rzymski senat zapłacił 6 000 talentów). Polityka uległości w stosunku do Rzymu podczas aneksji Cypru (58-56 p.n.e.) i duże darowizny obciążające budżet królewski i barki poddanych doprowadziły do wybuchu niezadowolenia społecznego. Ptolemeusz musiał opuścić Aleksandrię i udał się na wygnanie, początkowo na wyspę Rodos, a następnie do Rzymu. Od 58 p.n.e. Egiptem rządziła córka Ptolemeusza, Berenike IV, najpierw ze swoją matką, a po jej śmierci w 57 p.n.e. z mężem Archealosem. Ptolemeusz w tym czasie zabiegał o rzymskie poparcie w odzyskaniu tronu, co zakończyło się rzymską interwencją w 55 p.n.e.. Armia pod dowództwem prokonsula Syrii, Aulusa Gabiniusza (który dostał od Ptolemeusza 10 000 talentów łapówki) pokonała Archelaosa, który zginął w walce, i zdobyła Egipt. Ptolemeusz objął ponownie tron 15 kwietnia 55 p.n.e.
Ptolemeusz XII Neos Dionizos - (80 - 57 p.n.e. i 55 - 51 p.n.e. władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów (nieoficjalnie zwany Auletes (flecista) z powodu zamiłowania do gry na flecie - aulosie) syn Ptolemeusza IX Sotera II i Kleopatry Selene I, mąż Kleopatry V Tryfajny II, ojciec Kleopatry VI Tryfajny III, Bereniki IV, Kleopatry VII, Ptolemeusza XIII, Ptolemeusza XIV i Arsinoe IV. Czworo ostatnich dzieci z nieznanej matki, prawdopodobnie wywodzącej się ze sfer kapłańskich. Wysłany przez babkę Kleopatrę III, wraz z braćmi na wyspę Kos, pobierał nauki u kapłanów-lekarzy ze świątyni Asklepiosa. Po opanowaniu wyspy przez króla Pontu Mitrydatesa VI Eupatora, wpadł w jego ręce, a następnie przebywał na jego dworze. Po śmierci Kleopatry Berenike III i Ptolemeusza XI na zaproszenie mieszkańców Aleksandrii przybył do Egiptu i objął tron. W 79 r. poślubił swoją siostrę, Kleopatrę V Tryfajnę. Oficjalna koronacja na króla Egiptu nastąpiła w 76 p.n.e. Władzę nad krajem sprawował dzięki poparciu Rzymu, uzyskanemu drogą łapówek dla czołowych polityków i darowizn pieniężnych dla państwa rzymskiego (np. za uznanie za króla przez rzymski senat zapłacił 6 000 talentów). Polityka uległości w stosunku do Rzymu podczas aneksji Cypru (58-56 p.n.e.) i duże darowizny obciążające budżet królewski i barki poddanych doprowadziły do wybuchu niezadowolenia społecznego. Ptolemeusz musiał opuścić Aleksandrię i udał się na wygnanie, początkowo na wyspę Rodos, a następnie do Rzymu. Od 58 p.n.e. Egiptem rządziła córka Ptolemeusza, Berenike IV, najpierw ze swoją matką, a po jej śmierci w 57 p.n.e. z mężem Archealosem. Ptolemeusz w tym czasie zabiegał o rzymskie poparcie w odzyskaniu tronu, co zakończyło się rzymską interwencją w 55 p.n.e.. Armia pod dowództwem prokonsula Syrii, Aulusa Gabiniusza (który dostał od Ptolemeusza 10 000 talentów łapówki) pokonała Archelaosa, który zginął w walce, i zdobyła Egipt. Ptolemeusz objął ponownie tron 15 kwietnia 55 p.n.e.
Pierwszym krokiem w drugim
okresie sprawowania władzy było zamordowanie rządzącej dotychczas córki
Bereniki IV i jej zwolenników. Drugą osobą w państwie stał się zausznik i
wierzyciel faraona, rzymski bankier Gajusz Rabiriusz Postumus, mianowany
ministrem finansów, który pożyczył Ptolemeuszowi część pieniędzy na łapówkę dla
Gabiniusza. Postumus wykorzystał swoją pozycję do bezwzględnego ściągania z
poddanych zaległych długów królewskich. Jednak po roku, w obliczu groźby
rebelii, Ptolemeusz musiał usunąć rzymskiego bankiera ze stanowiska. W 52
p.n.e. koregentką została Kleopatra VII. Ptolemeusz zmarł na początku 51
p.n.e., wcześniej zobowiązując Rzym do patronatu nad dynastią.
BERENIKA IV
Berenika IV - (ur. 78 - zm. 55 p.n.e.) władczyni Egiptu z dynastii Ptolemeuszów, córka Ptolemeusza XII Auletesa i nieznanej nam z imienia matki, żona Seleukosa i Archelaosa. Siostra Kleopatry VI i Kleopatry VII Wielkiej. Po ucieczce ojca z Egiptu wraz ze swoją starszą siostrą Kleopatrą VI Tryfajną przejęła ster rządów w kraju, a po śmierci siostry rozpoczęła rządy samodzielne. Chcąc umocnić podstawy swoich rządów, po wcześniejszym odpadnięciu innych kandydatów na męża m.in. Filipa, wnuka Antiocha VIII Gryposa, poślubiła Seleukosa, który nie spełnił nadziei Bereniki na dobrego męża i współwładcę i został czym prędzej uduszony. Nowym mężem został podający się za syna Mitrydatesa VI Eupatora Archelaos, którego poślubiła wiosną 56 p.n.e. W kwietniu 55 p.n.e. Ptolemeusz XII przy wsparciu armii rzymskiego namiestnika Syrii Gabiniusza, pragnąc powrócić na tron, wkroczył do Egiptu i rozbił oddziały Archelaosa, który poległ w walce, a pojmaną Berenikę i jej zwolenników nakazał stracić.
PTOLEMEUSZ XIII FILOPATOR
Ptolemeusz XIII Filopator - (ur. 61 - zm. 13 stycznia 47 p.n.e.) – władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów. Panował w latach 51 - 47 p.n.e. Jego ojcem był Ptolemeusz XII. Matki nie znamy. Był młodszym bratem i mężem Kleopatry VII. Początkowo dzielił z nią władzę, ale pod wpływem regentów: swojego piastuna, eunucha Pothejnosa, nauczyciela, retora Theodetesa z Chios i naczelnego wodza armii królewskiej Achillasa odsunął siostrę od władzy w 49 p.n.e., a na początku 48 p.n.e. zmusił ją do emigracji do Syrii. Ptolemeusz, wiedząc o gromadzących się siłach Kleopatry, wysłał przeciwko nim wojska, które stanęły obozem pod Peluzjon. Ostatecznemu jego rozprawieniu się z Kleopatrą przeszkodzili Rzymianie: uciekający do Egiptu po swojej klęsce pod Farsalos przyjaciel i sojusznik Ptolemeusza - Pompejusz i jego zwycięzca Cezar. Pod wpływem regentów Ptolemeusz zlecił zamordowanie tego pierwszego, ażeby przypodobać się Cezarowi, gdy ten wylądował w Egipcie.
Kleopatra, która potajemnie
dostała się do Cezara, przekonała go do swoich praw do tronu i Ptolemeusz
musiał się formalnie zgodzić na współrządy z siostrą, na straży których miał
stać Cezar. Regenci jednak nie dali za wygraną. Pothejnos podburzył lud
Aleksandrii przeciwko Rzymianom, a pozostająca pod Peluzjon armia egipska w
sile 20 000 żołnierzy ruszyła pod wodzą Achillasa na Aleksandrię, oblegając
Cezara, który zatrzymał Ptolemeusza jako zakładnika. Wojska te ogłosiły Arsinoe
IV, siostrę Ptolemeusza, królową Egiptu. Faktycznie jednak rządy objął jej
opiekun Ganimedes, który odsunął Achillasa od dowództwa nad armią. Doszło do
zawieszenia broni między przeciwnikami, podczas którego Ptolemeusz został wypuszczony
z rzymskiej niewoli. Po uwolnieniu Ptolemeusz sam stanął na czele armii i
ruszył przeciwko rzymskim posiłkom, idącym z Azji Mniejszej, z którymi Cezar
zdążył się jednak połączyć. 27 marca 47 p.n.e. rozegrała się bitwa, w której
armia egipska została doszczętnie rozbita przez siły Cezara. Uciekający
Ptolemeusz zginął, gdy przewożący go statek zatonął w nurtach Nilu.
PTOLEMEUSZ XIV
Ptolemeusz XIV (ur. 59 -. 44 p.n.e.) – władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów. Panował w latach 47 - 44 p.n.e. Jego ojcem był Ptolemeusz XII. Matka nieznana. Był najmłodszym bratem i drugim mężem (po Ptolemeuszu XIII) Kleopatry VII. Władzę sprawował jednak tylko formalnie, w rzeczywistości nie miał wpływu na rządzenie.
KLEOPATRA VII FILOPATOR
Kleopatra VII Filopator (69 -
30 p.n.e.) – ostatnia królowa hellenistycznego Egiptu (od 51 p.n.e.). Jej
ojciec Ptolemeusz XII Auletes zmarł w 51 r. p.n.e. oddając państwo dwójce
spośród czwórki żyjących wówczas swoich dzieci: najstarszej w tym momencie
córce Kleopatrze VII mającej lat siedemnaście i synowi, Ptolemeuszowi XIII,
chłopcu dziesięcioletniemu. Mieli oni, zgodnie z tradycją rodzinną, zawrzeć
małżeństwo. Oboje byli dziećmi nieznanej małżonki o niższej randze (na pewno
nie urodziła ich Kleopatra Tryfajna, siostra-żona Auletesa, z tego związku
pochodziła jedynie Berenike zamordowana przez ojca). Wśród dzisiejszych
historyków odzywają się głosy, że matka Kleopatry należała do egipskiej
arystokracji, może pochodziła z potężnego rodu kapłanów Ptaha z Memfis.
Początki panowania nowej pary
były trudne, na dodatek zawiódł Nil i w kraju panował głód. Stosunki między
małżonkami od razu zrobiły się niedobre, na króla decydujący wpływ wywierali
dostojnicy dworscy (eunuch Pothejnos, nauczyciel króla, retor Theodetes z Chios
oraz dowódca armii Achillas), którzy nie mieli zamiaru dzielić władzy z
Kleopatrą. Musiała ona uchodzić w 49 r. na wygnanie i zaczęła w Palestynie
organizować wojsko najemne za zabrane ze sobą pieniądze. Ze swej strony jej
przeciwnicy przygotowali się do zbrojnego odparcia najazdu. Król i jego doradcy
zainstalowali się w granicznym Peluzjum. Właśnie w tym momencie, gdy obie armie
stały już naprzeciw siebie, pojawił się statek Pompejusza uciekającego po
klęsce poniesionej z rąk Cezara pod Farsalos. Otoczenie Ptolemeusza XIII swoje
wątpliwości: co czynić i komu się narazić, rozstrzygnęło na niekorzyść
Pompejusza. Zamordowano go w chwili, gdy schodził na ląd w sierpieniu 48 r.),
liczono na wdzięczność Cezara. Były to rachuby fałszywe, cokolwiek ten czuł i
myślał, to głośno manifestował swoje oburzenie. Bezpośredni sprawca morderstwa
musiał uchodzić z Egiptu. Ptolemeuszowi XIII Cezar postawił twarde warunki:
miał rozpuścić armię, pogodzić się z siostrą i zapłacić resztę długu
zaciągniętego przez Auletesa. W Aleksandrii Kleopatra była już kochanką Cezara.
W stolicy wybuchł bunt przeciwko im obojgu, podsycany przez króla i młodszą
siostrę Arsinoe, nie mówiąc już o potężnych dostojnikach. Cezar znalazł się w
sporym niebezpieczeństwie, w ostatniej chwili przybyły jednak posiłki
organizowane na terenie Syrii i Palestyny. Król zginął w czasie zamieszek w
końcu marca 47 r.).
Owdowiała Kleopatra zawarła
nowy związek małżeński ze swym młodszym bratem Ptolemeuszem XIV. Pacyfikacja
Aleksandrii pozwoliła Cezarowi i Kleopatrze na długą podróż Nilem aż do granic
Egiptu. Gdy Cezar opuszczał kraj pod koniec kwietnia 47 r. Kleopatra oczekiwała
dziecka. Urodziła syna w kilka tygodni później, nosił on imię Ptolemeusz Cezar,
nazywano go powszechnie Cezarionem ("Małym Cezarem"). W Aleksandrii
zostały 3 legiony (a później dodano jeszcze czwarty). Tak więc Cezar przyjmował
rozwiązanie, które nie było ani aneksją, ani pozostawieniem Egiptowi
niezależności. Osadzenie tak licznego garnizonu nie wynikało z potrzeb
militarnych, przynajmniej takich, które dawały się przewidzieć w najbliższej
przyszłości. W połowie 46 r. Kleopatra dobrze rozumiejąc, że wszelkie istotne
decyzje zapadać będą nad Tybrem, a nie w Aleksandrii, popłynęła wraz ze swym
bratem, Ptolemeuszem XIV, do Rzymu. Oficjalnym celem było odnowienie przyjaźni
i sojuszu z Rzymem. Wróciła do swej stolicy po dwóch latach, już po śmierci
Cezara, która zmieniała całkowicie jej sytuację. Po powrocie do Egiptu
Kleopatra kazała po cichu zabić swego drugiego małżonka i rozpoczęła panowanie
w imieniu nowego współmonarchy, syna Cezariona, występującego jako Ptolemeusz
XV z przydomkami Filopator ("kochający ojca") i Filometor
("kochający matkę"). Zauważmy, przy tej okazji, że nigdy nie sprawowała
ona władzy we własnym imieniu mając zawsze przy boku męskiego partnera. Inna
rzecz, że odkąd naprawdę rządziła krajem (to jest po wyeliminowaniu opiekunów
Ptolemeusza XIII), jej towarzysze nie mogli, z racji swego wieku, być dla niej
konkurentami. W czasie wojen domowych w Imperium Rzymskim, królowa próbowała,
dość nieskutecznie, wspierać cezarianów na Wschodzie.
Jej przyszły los po bitwie pod
Filippi w 42 r. p.n.e., podobnie jak los wszystkich władców klienckich, zależał
od decyzji Antoniusza. Mogła liczyć, że nie będzie on chciał uszczuplać praw
syna Cezara. Gdy Kleopatra przybyła na wezwanie Antoniusza do Tarsu,
przystępował on wówczas do organizowania nowego porządku na Wschodzie. Królowa
oczarowała rzymskiego wodza, a związek zrodzony w tych dniach miał trwać aż do
ich śmierci. Antoniusz spędził zimę 41 - 40 r. p.n.e. z Kleopatrą w
Aleksandrii, ale wydarzenia następnych lat ich rozdzieliły. Trwały
przygotowania do wojny z Partami, zaś w 40 r. Antoniusz zawarł małżeństwo z
Oktawią – siostrą Oktawiana Augusta; zadaniem tego związku było zacieśnienie
porozumienia między panami dwóch części rzymskiego świata. Nie miał on szans
przetrwania, narastające napięcia między Oktawianem a Antoniuszem wyraźnie
zmierzały ku wojnie. Antoniusz nie przeprowadzając jeszcze rozwodu (nastąpiło
to dopiero po dwóch latach) odesłał Oktawię do Rzymu w 37 r. p.n.e. Wezwał
wówczas Kleopatrę do Antiochii, gdzie wtedy rezydował. W jakim stopniu na tę
decyzję wpłynęły uczucia, którymi ją darzył, a w jakim potrzeby polityczne,
nigdy nie będziemy w stanie ustalić. Po to, by odnieść zwycięstwo nad Partami,
a w dalszej perspektywie nad Oktawianem, potrzebował zasobów materialnych
Egiptu. Kleopatra ze swej strony miała wszelkie powody, aby wspierać Antoniusza
w większym stopniu, niż to by wynikało z obowiązków, do jakich byli pociągani
królowie klienccy. Królowa przybyła do Antiochii z bliźniętami, które urodziła
Antoniuszowi, a które otrzymały znamienne imiona: Aleksander Helios i Kleopatra
Selene II. Niektórym historykom przypominają one tytuł króla Partów "Brat
Słońca i Księżyca ", niewykluczone, że Antoniusz świadomie do niego
nawiązywał. W nowym układzie świata hellenistycznego, którego Antoniusz był
autorem, Egipt otrzymał nowe terytoria. Były to: Cypr, część Cylicji, Cyrenajka,
część Krety, część obszarów zamieszkanych przez Arabów Nabatejskich, ziemie
Iturejczyków (z ich najważniejszym miastem Chalkis) i środkowa część wybrzeża
fenickiego, Mimo wszelkich nacisków Kleopatry Antoniusz nie oddał jej Judei,
którą rządził Herod Wielki. Kleopatra dostała więc część terenów, które
należały do Egiptu w odległym już III w. p.n.e. Donacje miały wzmocnić Egipt;
jeśli miał skutecznie uczestniczyć w wysiłku zbrojnym, nie można go było
pozostawić w takim stanie w jakim się znajdował za ostatnich Ptolemeuszy.
Czy w 37 r. p.n.e. doszło do
małżeństwa między Antoniuszem a Kleopatrą? Historycy spierają się i o sam fakt
i o datę. Jeśli zostało zawarte, nie mogło ono zyskać żadnej mocy w świetle
prawa rzymskiego, nie uznającego związków między Rzymianami a tymi, którzy nie
byli obywatelami rzymskimi. Logika bliskiego konfliktu z Oktawianem powiększała
w następnych latach znaczenie Egiptu dla Antoniusza. Znalazło to wyraz w scenie
triumfu po jego zwycięstwie nad Partami, który odbył się wbrew wszelkim
rzymskim tradycjom w Aleksandrii. W czasie trwania uroczystości Kleopatra
została ogłoszona królową królów, a Cezarion królem królów, dzieci Antoniusza i
Kleopatry otrzymały królestwa wycięte z obszarów Wschodu rzymskiego. Aleksander
Helios miał panować w przyszłości nad Armenią i obszarami na wschód od Eufratu.
Ptolemeusz Filadelfos – najmłodszy syn Kleopatry i Antoniusza, nad ziemiami od
Eufratu, od Hellespontu do Fenicji. Kleopatra Selene II nad Libią i Cyrenajką.
Nauczycielem dzieci Kleopatry i Antoniusza był historyk Mikołaj z Damaszku.
Marek Antoniusz przegrał w wielkiej bitwie pod Akcjum we wrześniu 31 r. p.n.e.
Minęło wprawdzie dziesięć miesięcy zanim Oktawian wkroczył do Egiptu, ale
szanse na odwrócenie sytuacji już nie istniały. Pierwszy popełnił samobójstwo
Marek Antoniusz, Kleopatra uczyniła to później (12 sierpnia 30 r. p.n.e.), gdy
zrozumiała, że Oktawian w żadnym przypadku nie pozostawi jej przy władzy.
Ostatnie tygodnie ich życia wypełniły gorączkowe pertraktacje z Oktawianem.
Wydaje się, że Kleopatra w
końcowym okresie życia wyraźnie dystansowała się od Antoniusza, zajęta walką o
dalsze trwanie królestwa i pozostawienie go swym dzieciom. Oktawian był jednak
zdecydowany położyć kres niezależności Egiptu. Podjęta przez Kleopatrę próba
zapewnienia bezpieczeństwa Cezarionowi nie powiodła się – adoptowany syn Cezara
nie miał zamiaru podarować życia człowiekowi będącemu także synem Cezara, choć
nastroje w rzymskim świecie wykluczały jego szanse na podjęcie ojcowskiego
dziedzictwa. Oktawian bał się raczej komplikacji w samym Egipcie, gdzie wokół
osoby tego młodego człowieka koronowanego na króla mogłyby się skupić siły
przeciwne rzymskiemu panowaniu w Egipcie. Tak zniknęła ptolemejska dynastia, a
Egipt stał się jedną z rzymskich prowincji.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz