Egipt: III Okres Przejściowy / XXI

Rozkład wewnętrzny Egiptu i połączony z tym upadek jego znaczenia politycznego występujący już w okresie XX dynastii, po rozbiciu państwa na dwie dzielnice przybrał jeszcze większe rozmiary. Wymownym dowodem upadku gospodarczego było rozpowszechnienie się zwyczaju budowania nowych obiektów za pomocą materiałów pochodzących z rozbiórki starszych budowli, a nawet z okresu Starego Państwa. Przejawem braku autorytetu władzy było zabranie mumii królów zagrożonych ciągłym bezczeszczeniem i przetransportowanie ich z grobowców w Dolinie Królów do specjalnej komory grobowej, która została odkryta w 1875 roku w Deir El – Bahari. Z Egiptem w tym czasie nikt się już nie liczył. W tej sytuacji uniezależniła się od niego Nubia, gdzie rządy objęła miejscowa dynastia. W samym kraju coraz więcej władzy zaczęli zagarniać dowódcy najemników libijskich, zwłaszcza w środkowym i dolnym Egipcie, Teby bowiem pozostawały pod wyłączną władzą kapłanów Amona. W tych okolicznościach jeden z najemników libijskich Szeszonk przejął władzę w 945 roku rozpoczynając rządy nowej XXII dynastii. W istocie władza królów tej dynastii była dość nominalna, Egipt bowiem rozpadł się na wiele dzielnic i niezależnych państewek. W końcu do głosu doszła XXIII dynastia również libijskiego pochodzenia. Jedynym przejawem poważniejszej działalności politycznej władców libijskich była wyprawa, którą podjął Szeszonk I w 930 roku do Palestyny. Złupił wtedy Jerozolimę, ale wyprawa nie miała poza zyskami żadnych następstw politycznych. Potem nastała XXIV dynastia o również libijskich korzeniach. Później władzę sprawowali królowie państwa Kusz - XXV dynastia zwana również nubijską.

_____________________________________________

XXI DYNASTIA (1085 – 656 p.n.e.)
Rozbicie Egiptu na Północny ze stolicą w Tanis i Południowy ze stolicą w Tebach

WŁADCY TANICCY

- Smendes (1085 – 1044 p.n.e.)
- Amanemnisu (1044 – 1040 p.n.e.)
- Psusennes I (1040 – 994 p.n.e.)
- Amenemope (994 – 985 p.n.e.)
- Osochor (985 – 979 p.n.e.)
- Siamon (979 – 960 p.n.e.)
- Psusennes II (960 – 945 p.n.e.)

SMENDES

Smendes - władca starożytnego Egiptu, być może wezyr północy lub namiestnik Dolnego Egiptu, założyciel XXI dynastii, następca Ramzesa XI. Po śmierci Ramzesa XI przeniósł stolicę z Pi-Ramzes do Tanis. Trudno jednoznacznie stwierdzić czy Smendes I był królem Delty jeszcze w trakcie rządów Ramzesa XI, czy też pełniąc urząd wezyra, sięgnął po władzę dopiero po śmierci Ramzesa. Był przypuszczalnie synem Herhora i Nodżmet, oraz, poprzez małżeństwo z Tentamon II - zięciem Ramzesa XI. Opowiadanie o podróżach Wenamona wymienia Smendesa w takim kontekście, że należy sądzić iż to on jest faktycznym władcą Egiptu. Dwudziestosześcioletni okres rządów u Manethona potwierdzają źródła archeologiczne, głównie tzw. "stela wypędzonych" przypisywana Smendesowi. Sądzi się, że Smendes rządził przez jakiś czas całym Egiptem, choć zapewne jego władza nie miała charakteru władzy realnej, a jedynie był szanowany przez wpływowych kapłanów Amona zanim faktycznie przejęli oni władzę w Tebach. W czasie gdy prawdopodobnie przyjął tytuły królewskie, w Tebach po raz drugi następowała zmiana na stanowisku arcykapłana Amona. Po Herhorze i Pianchim godność tę przejął syn Pianchiego - Pinodżem I. Około szesnastego roku panowania Smendesa, Pinodżem przyjął tytuły królewskie, przekazując godność arcykapłana Amona swemu synowi - Masaharcie. Mimo objęcia władzy królewskiej nadal lata liczono według lat panowania Smendesa, co wskazywało na uznawanie jego zwierzchnictwa.

PSUSENNES I

Psusennes I – faraon, trzeci władca starożytnego Egiptu z XXI dynastii z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Panował prawdopodobnie w latach 1039 - 991 p.n.e. wspólnie ze swym starszym, przyrodnim bratem Amenemnesu, później samodzielnie do 996 roku p.n.e., po czym do 994 p.n.e. wspólnie ze swym synem Amenemope. Istnieje kilka, rozbieżnych opinii, dotyczących jego pochodzenia. Być może był synem Pinodżema I i Henuttaui II, lub Smendesa I i Mutnodżmet I. W 1979 roku zabezpieczono na Tell Sami płytę ofiarną kultu pośmiertnego Psusennesa, która wcześniej znajdowała się w Tanis. Psusennes I ożenił się ze swoją siostrą Mutnodżmet II. Rodzeństwem króla była m.in. boska małżonka Amona Maatkare i zakładając, że był synem Pinodżema I – arcykapłani Amona – Masaharta, Dżedchonsuiufanch oraz Mencheperre. Jego dziećmi była m.in. Isetemachbit III, urodzona ze związku z konkubiną Wiai oraz Mutnodżmet III.

Prawdopodobnie panował wraz ze swym starszym, przyrodnim Bratem – Amenemnesu przez około cztery lata, następnie samodzielnie przez 44 lata i, pod koniec panowania wraz ze swym synem Amenemope. Na temat polityki zagranicznej władcy wiadomo niewiele. Niewątpliwie skupiała się ona na zabezpieczaniu granic państwa. O kontaktach z zagranicą świadczy inskrybcja pismem klinowym na jednej z pereł jego naszyjnika, zawierająca dedykację dla najstarszej córki asyryjskiego wezyra Ibaszszi-Ilu. Działalność budowlana ograniczała się do miasta Tanis, gdzie wybudował gruby na 20 m wewnętrzny wał okalający zespół świątynny i pierwszą budowlę Wielkiej Świątyni Amona. Psusennes przyjął tytuł "arcykapłana Amona-Rasontera". Nie zostawił po sobie żadnych budowli w Tebach, gdzie arcykapłanem był wówczas Mencheperre. Ograniczona działalność budowlana poświadczona jest w Gizie, gdzie postawiono świątynię dla "Izydy, Pani piramid" przy trzeciej piramidzie królowych piramidy Cheopsa. Istnieją pewne źródła świadczące o budowlach w oazie Dachla. Kult Psusennesa I (lub II) istniał w Tebach za czasów XXII dynastii. Pod koniec panowania sprawował władzę wspólnie z Amenemope jako koregentem. Pochowany został w Tanis.

Grobowiec Psusennesa I (nr 3) odkryty został w lutym 1940 roku przez Pierre Monteta. Razem z królem pochowano jego małżonkę Mutnodżmet, księcia Anchefenmuta i generała oraz naczelnika kapłanów Wendżebaendżeda. Psusennes uzurpował sobie sarkofag należący do Merenptaha. Wewnątrz znaleziono drugi sarkofag z czarnego granitu, który krył z kolei trumnę z litego srebra. Oprócz wspaniałej złotej maski (porównywanej często do maski Tutanchamona) wyposażenie grobowe zawierało także naczynia złote i srebrne, naszyjniki i bransolety. Jedną z bransolet ufundował Smendes II, następca Mencheperre. Niestety mumia Psusennesa całkowicie się rozpadła.

AMENMOPE

Amenemope – faraon, władca starożytnego Egiptu z XXI dynastii z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Panował prawdopodobnie w latach 994 - 985 p.n.e. Syn Psusennesa I i Mutnodżmet II. Nie zachowały się informacje o dokonaniach króla w czasie jego panowania. Według Manethona panował przez dziewięć lat. Prawdopodobnie sprawował wspólną władzę wraz ze swym ojcem, Psusennesem I pod koniec jego panowania. Rezydował w Tanis, a początek jego panowania przypadał na końcowe lata pontyfikatu Mencheperre i poczatkowe Smendesa II w Tebach. Amenemope został pochowany w Tanis, w grobowcu swego ojca. Mumię króla złożono w granitowym sarkofagu, przygotowanym dla jego matki, królowej Mutnodżmet. Złożono ją tam prawdopodobnie po przeniesieniu z miejsca pierwotnego pochówku. W kwietniu 1940 odnalazł ją Pierre Montet. W sarkofagu znajdowała się mumiokształtna drewniana trumna pokryta cienkimi płatkami złota. Sama mumia króla strojna była jedynie w kilka bransolet i naszyjników oraz złotą pogrzebową maskę, wykonaną z cienkiej, złotej blachy. Prace w grobowcu Psusennesa I i Amenemope Pierre Montet wznowił w 1946, po zakończeniu II wojny światowej. Wyniki tych prac opublikował w 1958.

SIAMON

Siamon – faraon, władca starożytnego Egiptu z XXI dynastii, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Panował prawdopodobnie w latach 979 – 960 p.n.e.. Syn Amenemope. Był prawowitym następcą swego ojca Amenemope, popieranym przez arcykapłanów Amona w Tebach. Jednakże pod wpływem działań Libijczyków, popierających swego rodaka Osorkona, jednego z wodzów armii, zmuszony był na kilka lat zrezygnować z objecia władzy. Po latach chaosu i starć wewnętrznych oraz zawarciu z Libijczykami porozumienia i po ich wycofaniu się do swych siedzib, objął władzę. Do naszych czasów dotrwały jedynie ślady działalności, które Siamon pozostawił głównie w Tanis. Dokonał odbudowy i odnowienia zespołu świątyń Amona, które to znacznie ucierpiały w wyniku niepokojów, mających miejsce podczas panowania Osorkona. Wzniósł tam też nową kaplicę, a liczne depozyty fundacyjne znalezione w świątyni Amona i Mut, niezbicie świadczą o ogromnym rozmachu prac. Prace prowadzono także w świątyni Horusa w Mesen, także w Memfis i Pi-Ramzes, gdzie znaleziono blok kamienny z jego imieniem. O próbach wpływu Siamona na wydarzenia w Palestynie świadczą fragmenty płaskorzeźb odnalezionych w Tanis, na których król przedstawiony jest w rytualnej pozie, roztrzskując maczugą głowę pojmanego wroga. Znaczącym źródłem informacji o Siamonie jest Biblia. Prawdopodobnie jest on faraonem, o którym Biblia mówi, iż przyjął w Egipcie wroga króla Dawida, następcę tronu Edomu - Hadada i dał mu za żonę siostrę swej żony, a także pokonał Filistynów i zdobył miasto Gezer. Jest to przekaz niezwykle ważny. Daje bowiem świadectwo militarnego zaangażowania Egiptu na terenach niegdyś jemu podległych oraz próbom wpływu na rozwój i kontrolę handlu z Fenicją oraz bezprecedensowemu przypadkowi w dziejach Egiptu, gdy to egipska księżniczka została żoną następcy tronu obcego kraju.

PSUSENNES II

Psusennes II - faraon, władca starożytnego Egiptu z XXI dynastii, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Panował prawdopodobnie w latach 960 - 946 p.n.e. Był synem Pinodżema II i królowej Isetemachbit IV lub, według oceny K. Kitchena, synem Siamona. W czasie jego panowania w Tanis, w Tebach władzę sprawował arcykapłan Amona imieniem Psusennes. Istnieje hipoteza identyfikująca obie te postaci jako jednego władcę, sprawującego władzę królewską w Tanis i kapłańską w Tebach. W czasie jego panowania jednym z najbardziej wpływowych dostojników w państwie był Szeszonk, nomarcha Herakleopolis i jeden z wodzów armii, pod naciskiem którego Psusennes zgodził się wydać za mąż swoją córkę - Maatkare II za syna Szeszonka, późniejszego Osorkona I. Pod jak dużym wpływem Szeszonka był Psusennes II, świadczy tekst dekretu, wyryty na steli z Abydos, w którym Psusennes zwraca sie do wyroczni Amona z pytaniem o ustanowienie kultu pośmiertnego Nimlota - ojca Szeszonka. Według hieroglificznego tekstu Amon z zachwytem zezwala na kult Nimlota, wychwalając Szeszonka za ten pomysł. Koszty całego przedsięwzięcia mają pokryć po połowie Szeszonk i Psusennes. Zapewne wszystkie te działania ze strony Szeszonka zmierzały ku jednemu celowi - objęciu władzy. Tak też się stało, bowiem po śmierci Psusennesa władzę rzeczywiście objął Szeszonk, zasiadając na tronie jako Król Górnego i Dolnego Egiptu Szeszonk I, dając tym samym początek XXII dynastii libijskiej.

ARCYKAPŁANI TEBAŃSCY

- Herhor
- Pianchi
- Pinodżem I
- Masaharta
- Mencheperre
- Smendes II
- Pinodżem II

HERHOR

Herhor - kapłan i polityk egipski, prawdopodobnie pochodzenia libijskiego, który zyskał sławę jako dowódca wojskowy. Od około 19 roku panowania Ramzesa XI jego władza stopniowo wzrastała. Wkrótce przejął zwierzchnictwo nad armią, obejmując funkcję Naczelnego Wodza w Górnym Egipcie i Nubii. Utrwalił swoją pozycję wyborem na arcykapłana Amona Tebańskiego. Przyjął coś w rodzaju tytulatury, która nie określała go jako faraona, lecz sankcjonowała jego pełną władzę nad Górnym Egiptem. Czasy końca panowania Ramzesa XI i Herhora określane są jako "Era Odrodzenia". W owych czasach w Egipcie istniał pewnego rodzaju triumwirat. Pierwszą osobą był król, który panował, lecz zapewne nie rządził. Drugą był namiestnik Smendes, który teoretycznie pozostawał pod władzą kapłanów Amona, lecz faktycznie rządził niepodzielnie Dolnym Egiptem, urzędując w Pi-Ramzes. Trzecim był właśnie Herhor, który praktycznie rządził Górnym Egiptem. Rządy Herhora przypadają na czasy przełomu XX i XXI dynastii i zapoczątkowują erę w dziejach Egiptu określaną jako Trzeci Okres Przejściowy. W tych czasach Egipt ponownie rozpadł się na trzy części: Egipt Dolny, Górny i niezależną Nubię. Na północy Smendes założył XXI dynastię ze stolicą w Tanis, zaś południe było rządzone z Teb przez arcykapłanów Amona. W Nubii władzę utrzymał Panehsi, odmawiając podporządkowania się władzy arcykapłanów z Teb.

W czasach Herhora miało miejsce skandaliczne zjawisko powszechnych rabunków królewskich nekropolii i to na rozkaz tego libijskiego wodza w Dolinie Królów. Nie oszczędzono najwspanialszych grobowców, największych władców czasów Imperium; epoki Tutmozydów i Ramessydów m.in. Seti I i Ramzesa II. Mumie królewskie rozwijano z bandaży by pozbawiać je wszelkich ozdób. Zaszła więc potrzeba ponownego pochowania zbezczeszczonych na polecenie nowej władzy mumii egipskich władców. Dokonali tego arcykapłani Pinodżem I i później Pinodżem II, urządzając skrytki królewskich mumii w grobowcu Amenhotepa II i w Skrytce DB-320 w Deir el-Bahari. Szczątki królewskie ogołocone z ozdób i godności upchnięto bez ładu i jakiegokolwiek porządku w jednej z komór tego grobowca. Barbarzyństwo sięgnęło samego dna. Doskonale opisuje te wydarzenia Toby Wilkinson "Powstanie i upadek starożytnego Egiptu. Dzieje cywilizacji od 3000 p.n.e. do czasów Kleopatry", Poznań 2011, s.438-439. Ramzes XI zmarł około 1070 roku p.n.e., a wraz z nim ostatecznie umarło Imperium epoki Ramessydów i Nowe Państwo - epoka największej świetności państwa faraonów. Zapewne Herhor był pierwowzorem kapłana Amona Herhora z powieści Bolesława Prusa "Faraon".

PIANCHI

Pianchi – władca kuszycki rezydujący w Napacie, a następnie faraon - władca starożytnego Egiptu z czasów końca Trzeciego Okresu Przejściowego. Był synem króla Kaszty i królewskiej małżonki Pabatmy. Założyciel XXV dynastii kuszyckiej, w obrębie której, oprócz niego, władzę sprawowali: jego młodszy brat - Szabaka oraz synowie: Szabataka i Taharka oraz jego wnuk (lub według innych ocen -bratanek) - Tanutamon. Władzę sprawował od 746 roku p.n.e., rządząc około dwudziestu lat w Napacie, później jako król Górnego i Dolnego Egiptu, przejściowo na całym obszarze Obu Krajów, następnie jedynie w Tebaidzie i Nubii, w końcu z powrotem w Napacie.

Przez wiele wieków Nubia związana była ściśle z Egiptem - stanowiła jego część. Oficjalnym językiem był egipski, a kolejni faraonowie wznosili świątynie poświęcone bogom Egiptu. Władzę sprawowali wicekrólowie mianowani przez faraonów. W Napacie wzniesiono świątynię Amona-Re według klasycznych, egipskich zasad, a jej wystrój stanowiły sceny, przedstawiające wielowiekową tradycję faraońską, zgodną z ikonografią i rytuałami. W czasach libijskiego rozbicia dzielnicowego, gdy Egipt rozpadł się na liczne księstwa, których władcy świeccy i duchowni, rościli sobie prawa do dziedziczenia władzy i starożytnej tradycji faraonów, Nubia, oddzielona od Egiptu, pozostała wierna starożytnej religii i tradycji. W latach anarchii stała się ostoją najlepszych osiągnięć z dumnych czasów Imperium Nowego Państwa. Prawdopodobnie w tych czasach gdy Egiptem targały walki wewnętrzne, a każdy z władców na tyle zainteresowany był władzą, na ile przynosiła mu ona korzyści, król, kapłan i wódz w jednej osobie - Pianchi, dumny spadkobierca królów Nubii, postanowił przywrócić ład i porządek w Obu Krajach. Przez pierwsze dziesięć lat swych rządów systematycznie przesuwał granicę opanowanych terenów na północ. Około 12. roku panowania spowodował, iż Szepenupet I, boska małżonka Amona, władająca w Karnaku adoptowała jego siostrę Amenardis, rozpoczynając tam tym samym okres rządów kuszyckich. Prawdopodobnie w tych latach Pianchi zdołał opanować już cały obszar Górnego Egiptu do Teb, a być może jeszcze dalej na północ do Hermopolis i Herakleopolis. Ekspansja Pianchiego zaczęła realnie zagrażać królestwom libijskim w Delcie. W odpowiedzi na posunięcia Pianchiego, władca Sais Tefnacht zjednoczył pod swoim berłem cztery królestwa wodzów Ma: Królestwo Zachodnie, znajdujące się na zachód od damiettańskiej odnogi Nilu, królestwo z ośrodkiem władzy w Sebennytos i Busiris, królestwo ze stolicą w Mendes i królestwo znajdujące sie na południe od peluzyjskiej odnogi Nilu, z ośrodkiem w Pi-Soped. Do koalicji Tefnachta przyłączyły się także królestwo z Athribis i Tanis, podległe Osorkonowi IV i państwo Iuputa II z Leontopolis. Zjednoczone siły Tefnachta ruszyły na południe, zajmując Memfis, Herakleopolis i Hermopolis.

Prawdopodobnie pochód sił Tefnachta był od samego początku kontrolowny przez Pianchiego. Jednakże po dotarciu tych sił w okolice Herakleopolis, król, upatrujący w Tefnachcie groźnego przeciwnika i konkurenta do władzy nad całym obszarem Obu Krajów, wysłał naprzeciw nim korpus swych wojsk. Wojska te zmusiły siły Tefnachta do ukrycia się w Herakleopolis, a następnie wyjścia z miasta i podjęcia walki. W wyniku walnej bitwy i klęski siły Tefnachta wycofały się. Jednocześnie wojska Pianchiego rozpoczęły oblężenie Hermopolis. Na tym etapie wojny, w 21. roku panowania, Pianchi, być może niezadowolny z postępu kampanii, postanowił osobiście objąć dowództwo. Zmierzając na północ dokonał w Karnaku celebracji wielkiego Święta Opet, być może aby uprawomocnić swą władzę i ukazać wpływ samego Amona na swe działania. Wkrótce połączył się ze swymi siłami i stanął pod murami Hermopolis, którego król - Nimlot poddał miasto. Po nim również Herakleopolis poddało się, a jego władca złożył hołd zwycięzcy. Następnie siły Pianchiego zdobyły Meidum i Liszt i dotarły pod Memfis. Pianchi zdawał sobie sprawę, że zdobycie tej pradawnej stolicy konieczne było aby jego zwycięstwo dopełniło się, aby jego władza nad Egiptem była całkowita. W wyniku energicznych działań oblężniczych oraz doskonałej strategii, miasto wkrótce upadło. Wykorzystano wysoki poziom wód Nilu i zaatakowano miasto od strony rzeki i bagnistych rozlewisk. Fortyfikacje od tej strony były najsłabiej obsadzone, gdyż obrońcy nie spodziewali się ataku właśnie z tego kierunku. Po klęsce w Memfis niedobitki armii Tefnachta i on sam zdołali ujść i ukryć się w bagnistych rozlewiskach Delty. Książęta koalicji poddali się władzy Pianchiego, składając mu hołd w jego kwaterze głównej w Athribis. Przybyli: Pefczauauibastet z Herakleopolis, Nimlot z Hermopolis, Osorkon IV z Tanis, Iuput II z Leontopolis, Padiiset z Athribis, Jukanes z Sebennytos i pozostali książęta - członkowie koalicji. Nie było jedynie wśród nich Tefnachta, który próbował jeszcze raz zebrać siły. Dążenia te nie przyniosły jednak rezultatu i po zręcznych negocjacjach, Tefnacht doprowadził do rozejmu i wkrótce sam złożył hołd Pianchiemu. Po przyjęciu hołdu władca udał się do Heliopolis, gdzie odbyły się wielkie uroczystości ku czci Re i odnowienie koronacji. Umocniony hołdem książąt Delty, Pianchi zatwierdził czterech królów: Iuputa II w Leontopolis, Pefczauauibasteta w Herakleopolis, Osorkona IV w Tanis i Nimlota w Hermopolis. Zdarzenia te dały początek zjednoczeniu Górnego i Dolnego Egiptu jako jednego królestwa pod berłem jednego faraona, zapoczątkowując tym samym władzę Kuszytów w Egipcie. Władza ta w Delcie była jednak jedynie nominalna, gdyż wydarzenia polityczne nie pociągnęły za sobą żadnych posunięć administracyjnych.

Pianchi był władcą prostolinijnym, doskonałym strategiem i bystrym dowódcą. Z egipskiego punktu widzenia był najeźdźcą i obcym władcą. Jako pierwszy w dziejach Egiptu dokonał inwazji i opanował cały obszar Obu Krajów. W przeszłości różni najeźdźcy próbowali opanować Egipt, ale żadnemu z nich nie udało się osiągnąć takich zdobyczy terytorialnych. Hyksosi rządzili tylko Dolnym i częścią Środkowego Egiptu, podobnie Libijczycy. Inwazja nubijska nie miała jednak takiego samego wymiaru jak niegdyś inwazja Hyksosów. Władca z Napaty, dokonując inwazji i podboju Egiptu, dokonał jednocześnie jego zjednoczenia pod jednym, własnym berłem w imię przywrócenia ładu i praworządności. Odbyło się to, jak sam podkreślał, z rozkazu samego Amona. Do swej śmierci, która nastąpiła około 715 roku p.n.e. rezydował w Napacie. Był faraonem, który położył kres okresowi rozbicia dzielnicowego. Został pochowany w Kurru, około 8. kilometrów na południe od Napaty, pomiędzy grobami swych przodków. Był pierwszym władcą nubijskim, który kazał wybudować nad swym grobem piramidę. Długość boku podstawy wynosiła 12 metrów, a kąt nachylenia boków 68°. Obecnie piramida ta, całkowicie zniszczona, przypomina jedynie stertę bloków skalnych i kamieni. Wraz z władcą pochowano jego ulubione wierzchowce.

PINODŻEM I

Pinodżem I – wielki kapłan Amona oraz faraon, władca starożytnego Egiptu z czasów początku Trzeciego Okresu Przejściowego, tytularny król Górnego i Dolnego Egiptu, syn wielkiego kapłana i wodza armii Pianchiego i Hereret II. Jego pierwszą małżonką została córka Ramzesa XI – Duathathor Henuttaui II, ze związku z którą narodzili się jego następcy Mencheperre oraz Psusennes I. Mogło to wskazywać na dążenie do uprawomocnienia jego władzy poprzez wykazanie ciągłości dynastii. Ze związku z drugą małżonką, Isetemachbit I narodzili się dwaj jego synowie - następcy; Masaharta i Dżedchonsuiufanch. Władzę kapłańską w Tebach sprawował w latach 1070 – 1055 p.n.e. po czym przekazał ją swemu synowi Masaharcie, sam przyjmując tytulaturę królewską, obejmując władzę jako król Górnego i Dolnego Egiptu. W rzeczywistości podlegał mu jedynie Górny Egipt. Na północy władzę sprawował Smendes I, a jego zwierzchnictwo nad całym obszarem Obydwu Krajów – przynajmniej w czasie pontyfikatu Pinodżema – wydaje się być niepodważalne. Lata liczono bowiem latami jego panowania, a nie Pinodżema. Około 16. roku panowania Smendesa Pinodżem przyjął tytuł królewski. Jako król Górnego i Dolnego Egiptu panował od 1054 – 1032 roku p.n.e. Nadal jednak lata liczono latami panowania Smendesa, co wskazuje na dalsze poszanowanie jego zwierzchnictwa. Był to zatem układ władzy polegający na uzurpowaniu sobie uprawnień władzy królewskiej przy jednoczesnym poszanowaniu zwierzchnictwa prawowitego władcy. Faraon sprawował władzę, podlegając jednocześnie woli Amona, wyrażanej poprzez jego wyrocznię, której rzecznikiem był wielki kapłan. Po koronacji imiona Pinodżema zapisywano w kartuszach, a pojawiły się one w wielu miejscach Egiptu: w Tebach, Koptos, Abydos, jak również w Tanis, co niezbicie dowodzi związkowi pomiędzy Amonem z Tanis i jego wielkim kapłanem, którym był Smendes, z Amonem tebańskim i osobą Pinodżema.

W czasie swego panowania Pinodżem prowadził zdecydowaną politykę dynastyczną. Trzej jego synowie odziedziczyli po nim godność wielkiego kapłana, a córka Maatkare została boską małżonką Amona. Można przyjąć z dużym prawdopodobieństwem hipotezę, że jego synem był także Psusennes I; był więc czwartym, który osiągnął szczyty władzy. Wielką zasługą Pinodżema jest jego dbałość o tradycję i poprzedników. Dzięki niemu przetrwały do naszych czasów mumie kilku spośród największych faraonów Nowego Państwa. On to urządził w grobowcu Amenhotepa II (KV35) skrytkę mumii królewskich, którą Victor Loret odnalazł 9 marca 1898 roku. Znajdowały się tam:

- mumia niezidentyfikowanej kobiety – prawdopodobnie królowa Teje, żona Amenhotepa III,

- mumia niezidentyfikowanej kobiety – prawdopodobnie królowa Tauseret, XIX dynastia,

- mumia kilkunastoletniego chłopca – prawdopodobnie syna Amenhotepa.

W jednym z kolejnych pomieszczeń, dokładnie zamurowanym i zamaskowanym znajdowało się dziesięć sarkofagów (w tym dziewięć królewskich). Odnaleziono tam mumie:

- Totmesa IV – KV 43, XVIII dynastia,

- Amenhotepa III – WV 22, XVIII dynastia,

- Merenptaha – KV 8, XIX dynastia,

- Setiego II – KV 15, XIX dynastia,

- Siptaha – KV 47, XIX dynastia,

- Setnachta – KV 14, XX dynastia,

- Ramzesa IV – TT 2 (KV 2), XX dynastia,

- Ramzesa V – KV 9, XX dynastia,

- Ramzesa VI – KV 9. XX dynastia.

Mumię samego Pinodżema odnaleziono w skrytce BD-320 w Deir el-Bahari.

MASAHARTA

Masaharta - Boski Ojciec Pierwszy Prorok Amona-Re, boski w królowaniu wielki wódz armii, należący do Górnego i Dolnego Egiptu Masaharta - wielki kapłan Amona. Syn Pinodżema I i Isetemachbit I. Małżonką jego została Tajuheret, ze związku z którą narodziła się ich córka Isetemachbit II. Godność wielkiego kapłana Amona w Tebach objął po koronacji swego ojca, który objął władzę jako król Górnego i Dolnego Egiptu. Odtąd Pinodżem I prawdopodobnie ograniczył swoją działalność jedynie do udziału i celebrowania wielkich świąt i uroczystości państwowych i religijnych, sprawując funkcję zwierzchnika i protektora. Masaharta znany jest z dokonania restauracji i ponownego pochówku m.in. mumii królowej Sitkamose i Amenhotepa I. Po jego śmierci w Tebach wybuchły gwałtowne zamieszki, dla położenia kresu których, Pinodżem I mianował na stanowisko wielkiego kapłana swego młodszego syna - Dżedchonsuiufancha.

Mumię Masaharty odnaleziono w skrytce DB-320 w Deir el-Bahari. Została odwinięta z bandaży 30 czerwca 1886 roku przez Gastona Maspero. Według jego opisu, zamieszczonego w "Catalogue General des Antiquites Egyptiennes du Museé du Caire" z roku 1912, Masaharta był mocno zbudowanym, tęgim mężczyzną. Cała mumia pokryta była cienką warstwą czerwonej ochry. W okolicach wąsów i brody widniały resztki siwego owłosienia. Włosy na głowie - również siwego koloru - sklejone były w znacznej części przez żywiczne substancje, użyte podczas mumifikacji. Policzki nadmiernie wypchane, sprawiały wrażenie nienaturalnie wydętych. Ręce arcykapłana umieszczono wzdłuż tułowia, zbliżając je do siebie w okolicy podbrzusza. Skóra sprawiała wrażenie miękkiej i delikatnej. Na klatce piersiowej widniały wzory odciśniętych naszyjników i pektorałów, skradzionych podczas rabunków w starożytności. Wszystkie palce rąk i nóg nosiły ślady podwiązywania paznokci podczas procesu mumifikacji. Na środkowym palcu prawej ręki znajdowała się złota tuleja, pokrywająca niemal cały palec.

MENCHEPERRE

Mencheperre - Boski Ojciec Pierwszy Prorok Amona Mencheperre - wielki kapłan Amona oraz król Górnego i Dolnego Egiptu z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Władzę sprawował w latach 1045-992 p.n.e. Syn wielkiego kapłana Pinodżema I i Duathathor Henuttaui II, córki Ramzesa XI, brat Psusennesa I, panującego w Tanis. Małżonką jego została bratanica, Isetemchabit III, córka Psusennesa I. W końcowych latach swego pontyfikatu w Tebach, przyjął tytuły królewskie, panując jako król Górnego i Dolnego Egiptu. W rzeczywistości władza jego rozciągała się tylko na obszary Górnego Egiptu.

Po śmierci Masaharty w Tebach wybuchły niepokoje, wzniecone przez przeciwników władców tanickich oraz sukcesorów rodu Herhora. Aby położyć im kres Pinodżem I powierzył władzę kapłańską swemu synowi Dżedchonsuiufanchowi, który jednak w ciągu niespełna dwóch lat rządów nie zdołał opanować sytuacji. Wobec takiego stanu rzeczy, po śmierci Dżedchonsuiufancha, Pinodżem I powierzył władzę kapłańską następnemu synowi - Mencheperre. Temu wkrótce udało się opanować sytuacje, uśmierzając bunty i gasząc ogniska wojny domowej. Swych przeciwników zesłał do oaz na Pustyni Zachodniej, po czym zgodnie z werdyktem wyroczni Amona ogłosił amnestię. Był to początek ustępstw ze strony władzy królewskiej na rzecz rodów tebańskich arcykapłanów, protestujących przeciw odbieraniu im przywilejów przez władców wywodzących się z rodu Herhora, a więc mających libijski rodowód.

SMENDES II

Smendes II - Boski Ojciec Pierwszy Prorok Amona Nesbanebdżed - wielki kapłan Amona. Syn Mencheperre i Isetemachbit III. Objął tron pontyfikalny w Tebach po śmierci ojca Mencheperre, być może tuż przed śmiercią Psusennesa I w Tanis. Mogą na to wskazywać bransolety z jego imieniem, które Pierre Montet odnalazł w grobowcu Psusennesa I w Tanis. Władzę kapłańską sprawował około dwu lat, od 992 - 990 roku p.n.e. Po jego śmierci tron pontyfikalny w Tebach objął jego młodszy brat - Pinodżem II.

PINODŻEM II

Pinodżem II - Boski Ojciec Pierwszy Prorok Amona, Pinodżem - wielki kapłan Amona. Syn Mencheperre i Isetemachbit III. Małżonkami jego zostały najpierw jego siostra Isetemachbit IV, a następnie bratanica Nesichonsu, córka Smendesa II. Małżeństwo to było powodem konfliktu pomiędzy Pinodżemem a jego dziećmi z pierwszego związku, jednakże po śmierci Nesichonsu na mocy werdyktu wyroczni Amona prawa potomków zrodzonych ze związku z Nesichonsu zostały uznane i potwierdzone. W czasie pontyfikatu Pinodżema nastąpił wzrost wpływów libijskich. Nomarcha Herakleopolis Szeszonk, chcąc ustanowić kult pośmiertny swego ojca Nimlota, zażądał od Pinodżema zgody na to oraz przyznania wszelkich godności i funkcji jakie posiadał jego ojciec. Pinodżem uległ tym żądaniom, co spowodowało umocnienie się znaczenia Szeszonka. Stał się on wkrótce pierwszym władcą - założycielem nowej, XXII dynastii libijskiej.

Mumię Pinodżema II odnaleziono w skrytce DB-320 w Deir el-Bahari wraz z mumią jego drugiej małżonki Nesichonsu. Pinodżem był ostatnim władcą pochowanym w tym grobowcu - skrytce. Została odwinięta z bandaży 28 czerwca 1886 roku przez Gastona Maspero. Według jego opisu, zamieszczonego w "Les Momies royales", mumię pokrywało wiele warstw niezwykle delikatnego muślinu, pomiędzy którymi znajdowały się warstwy żywicznych substancji. Brzegi muślinu obrębiono oraz obszyto kolorowymi nićmi. W pozostałościach żywicznej skorupy, pokrywającej klatkę piersiową znajdowały się dwa pasma czerwono barwionej skóry, mające wygląd skrzyżowanych szelek o szerokości 2 centymetrów każda oraz odcisk pektorału. Nacięcie powierzchni brzucha, mające około 15 centymetrów długości balsamiści wykonali wzdłuż tułowia, po lewej stronie, od żeber do dolnej części brzucha. Twarz arcykapłana został posypana sproszkowaną żywicą, której część zestaliła się, tworząc cienką skorupę. Powieki i policzki nie zostały zbytnio wypchane, (patrz: mumia Masaharty) przez co zachowały naturalny kształt i wygląd. Na brodzie i poniżej znajdowały się cienkie i niedługie siwe włosy, natomiast owłosienie nad górną wargą zostało starannie zgolone. Ręce arcykapłana umieszczono ściśle wzdłuż tułowia przy biodrach. Wewnątrz jamy brzusznej złożono zakonserwowane i zapakowane organy wewnętrzne. Pinodżem II przeszedł do historii dzięki urządzeniu - wespół z grupą kapłanów Amona - grobowca-skrytki w dolinie Deir el-Bahari, w której zebrano i pochowano mumie wielkich władców Egiptu z XVII, XVIII i XIX dynastii oraz arcykapłanów Amona i ich rodzin. Grobowiec ten zachował się nietknięty do naszych czasów, a został odkryty w 1881 roku.

_____________________________________________

XXII DYNASTIA Z BUBASTIS (945 – 715 p.n.e.)

- Szeszonk I
- Osorkon I
- Takelot I
- Osorkon II
- Szeszonk II
- Takelot II
- Szeszonk III
- Pimaj
- Szeszonk IV
- Osorkon III

SZESZONK I

Szeszonk I – faraon, władca starożytnego Egiptu, założyciel XXII dynastii libijskiej, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Prawdopodobnie panował w latach 946 - 925 p.n.e. Był synem Nimlota i Tanetsepeh. Objął tron po śmierci swego poprzednika, Psusennesa II. W Starym Testamencie występował pod imieniem Sisak. Pochodził z rodu libijskich wodzów plemion Maszauasz. Jego główną małżonką prawdopodobnie była Pentresznes lub też, na co może wskazywać następstwo po Szeszonku – matka Osorkona I - Karoma I. W czasie rządów Psusennesa II oraz pontyfikatu Pinodżema II, Szeszonk był energicznym, bardzo wpływowym nomarchą Herakleopolis, jednym z głównych wodzów armii faraona oraz głównym doradcą króla. Aby wzmocnić swe więzi z rodziną królewską oraz, później, uprawomocnić swą władzę doprowadził do małżeństwa swego syna, późniejszego faraona Osorkona I z córką Psusennesa II – Maatkare. Według twierdzenia Manethona, nowa dynastia wywodziła się z Bubastis. To jeszcze za czasów panowania Psusennesa II, wpływy Szeszonka sięgnęły do Bubastis i właśnie tam później znajdowała się siedziba jego następców. Już od początku swego panowania, aby utrwalić i wzmocnić swą władzę, zdając sobie sprawę z tego ,że cała władza w Egipcie należała do faraona i Wielkiego Kapłana Amona w Tebach, mianował na to stanowisko swego syna Juputa. (następcą Juputa na tym stanowisku został Szeszonk, syn i następca Osorkona I – późniejszy Szeszonk II). Juput piastował również funkcję naczelnego wodza armii oraz namiestnika Górnego Egiptu. Innego syna Nimlota ustanowił namiestnikiem w Herakleopolis, mieście o znaczeniu strategicznym, kontrolującym komunikację między Górnym, a Dolnym Egiptem, a córkę Taszepenbastet wydał za mąż za trzeciego kapłana Amona w Tebach – Dżeddżehutiiuefanch. Wszystkie te posunięcia miały za cel ograniczenie władzy kapłanów tebańskich i utrzymanie władzy w rękach zaufanych sobie ludzi, co miało nadrzędny cel utrzymania jedności całego Egiptu poprzez powiązanie władzy świeckiej i duchownej. Stało się później zasadą w XXII dynstii, że najwyższe stanowisko kapłańskie w Tebach, przyznawano książętom domu panującego.

Wydarzenia, które miały miejsce w Syropalestynie, powstanie i później podział Izraela na Królestwo Judy i Izrael, były przedmiotem pilnego zainteresowania w Egipcie. Szeszonk w podziale Izraela, jego osłabieniu politycznym oraz militarnym, upatrywał szansę dla Egiptu, odzyskania wpływów w tym regionie. W piątym roku panowania króla Judy – Roboama, zorganizowano wyprawę wojenną. Ogromna armia, składająca się z oddziałów egipskich oraz wojsk najemnych, wtargnęła do Izraela i Judy, doszczętnie pustosząc kraj Filistynów i Izrael. W szybkim marszu wojska egipskie, zdobywając po drodze lokalne twierdze, podeszły do stolicy Królestwa Judy. Zawarto układ, w wyniku którego Jerozolima wydała skarby i została doszczętnie ograbiona, ale wydanie Egipcjanom skarbów uratowało miasto przed zniszczeniem, a mieszkańców przed śmiercią. Egipcjanie odeszli unosząc niezmierzone łupy – złoto i srebro. Według Jean Yoyotte`a wśród złupionych skarbów nie było Arki Przymierza, nie wspomina także o skrzyni lista łupów. Wyruszono do Izraela, którego król – Jeroboam zbyt późno odgadł plany swego dotychczasowego sprzymierzeńca i uszedł za rzekę Jordan. Został jednak pojmany. Wojska Szeszonka dotarły aż pod Megiddo, gdzie faraon rozkazał wznieść stelę, upamiętniająca ten fakt. Kampania owa, jak podają źródła egipskie i fenickie, była częścią zakrojonej na szerszą skalę operacji militarnej, mającej na celu podporządkowanie Egiptowi całego regionu oraz zawarcie przymierza z miastami fenickimi:Arwad, Byblos i Sydon. Błyskawiczna operacja zakończona zwycięstwem i zawarciem strategicznych przymierzy, znacznie podniosła znaczenie Egiptu w całym regionie, a dzięki wielkiej ilości zrabowanego złota, wyraźnemu polepszeniu uległ stan skarbu państwa, co z kolei pozwoliło rozwinąć faraonowi działalność wewnątrzpaństwową. Bogatym źródłem wiedzy o inwazji Szeszonka na Judę, jest Biblia, obszernie opisująca historię najazdu i rabunku Jerozolimy. Istnieją jednak pewne wątpliwości z identyfikacją bibilijnego Szeszonka z Szeszonkiem I. Argumenty wątpiących opierają się na braku nazwy Jerozolimy na Reliefie Zwycięstwa króla Szeszonka, umieszczonym na południowej ścianie świątyni w Karnaku. Obok wielu zdobytych, (na ocalałej części reliefu jest ponad sto nazw miast) znanych również z Biblii miast, niestety nie ma Jerozolimy. Sam fakt zdobycia miasta przez Szeszonka I nie budzi jednak wątpliwości. Potwierdzają to również odkrycia archeologiczne. W Megiddo odnaleziono fragment inskrypcji z imieniem Szeszonka, a w Byblos fragment jego posągu. Zamieszki w Egipcie, które wybuchły podczas nieobecności króla w kraju, zmusiły go do zakończenia działań wojennych i pilnego powrotu, co zapewne zapobiegło całkowitemu podbojowi i długotrwałemu podporządkowaniu Izraela i Judy Egiptowi. Dla samych najechanych krajów, wyprawa Szeszonka miała w rezultacie pozytywne znaczenie. Zmusiła bowiem władców tych krajów do powrotu do dawnych obyczajów i wiary, co spowodowało ponowną ich konsolidację.

Po powrocie z kampanii w Palestynie, wzbogacony skarbami, wydanymi i zrabowanymi w Jerozolimie oraz całej Judzie i Izraelu, Szeszonk rozwinął na szeroką skalę działalność budowlaną, wdrażając ambitne plany rozbudowy świątyni Amona w Karnaku. Szczegółowe informacje zawarte są na steli, wzniesionej z okazji ponownego otwarcia kamieniołomów w Gebel el-Silsile, około 924 roku p.n.e. Na głównego nadzorcę prac budowlanych został mianowany syn władcy – arcykapłan Juput. Przebudowano dziedziniec świątyni przed II pylonem. Na murze zewnętrznym południowego portalu, powstałego w ten sposób nowego dziedzińca, umieszczono relief mówiący o tryumfie Egiptu nad królestwami Judy i Izraela. Przedstawia on króla z maczugą w uniesionej, prawej dłoni, wymierzającego cios spętanym jeńcom, znajdującym się u stóp króla. Każde ze zdobytych miast symbolizuje grupa spętanych jeńców nad którymi znajduje się hieroglificzny zapis nazwy miasta. Zwycięstwo nad Judą i Izraelem, upamiętnia również stele wystawiona przez króla, umieszczona w Karnaku, nieopodal Dzienników Totmesa III. Jej lokalizacja nie jest przypadkowa, a świadczyć miała o podobieństwie dokonań odu władców – odrodzeniu i odzyskaniu znaczenia Egiptu w skali całego Bliskiego Wschodu. Teby były głównym miejscem działalności budowlanej Szeszonka. Poza nimi budowy prowadzono w Memfis, Bubastis i Tanis. Polityka wewnętrzna Szeszonka I, prowadząca do skupienia władzy w rękach zaufanych ludzi, obsadzenie głównych urzędów w państwie przez jego synów oraz alianse polityczne, doprowadziły do rzeczywistego zjednoczenia Egiptu, podzielonego wcześniej na dwie części. Zdolności przywódcze, energia i rozwaga władcy pozwoliły osiągnąć ten cel bez walk wewnętrznych. Za czasów Szeszonka Egipt ponownie stał się jednolitym państwem ze sprawnie działającym systemem władzy, mocnym militarnie i mającym ugruntowaną pozycję na arenie międzynarodowej.

Szeszonk I zmarł około 925 roku p.n.e. Miejsce jego pochówku wciąż nie zostało odkryte. Być może pochowano go w jednym z anonimowych grobów w Tanis, lub być może w Bubastis. Władzę po nim objął jego syn – Osorkon I.

OSORKON I

Osorkon I – faraon, władca starożytnego Egiptu, z XXII dynastii libijskiej, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Prawdopodobnie panował w latach 925 - 889 p.n.e. Był synem Szeszonka I i Karomy I. Jego główną małżonką była Maatkare – córka Psusennesa II ostatniego władcy XXI dynastii libijskiej. W polityce wewnętrznej był wiernym kontynuatorem sprawdzonych przez swego ojca wzorców sprawowania władzy, szczodrze obdarowując kapłanów najważniejszych bóstw w: Memfis, Karnaku, Heliopolis, Hermupolis i Bubastis, skąd wywodził się jego ród i gdzie rozkazał wznieść świątynie Atuma i Bastet, patronki miasta. Okres jego panowania to czasy co najmniej stabilizacji i kontynuacji zdobyczy poprzednika oraz czasy wielu przedsięwzięć budowlanych – głównie w Dolnym Egipcie – (Bubastis, Koptos, również Abydos). W swych dążeniach utwierdził także znaczenie Herakleopolis oraz rozkazał wznieść obóz wojskowy, strzegący strategicznej drogi do Fajum.

W Karnaku, na miejsce swego brata Juputa, Wielkim Kapłanem Amona mianował swego syna Szeszonka, późniejszego Szeszonka II, którego (według Grimala) około 890 roku p.n.e. uczynił swym koregentem. Byłoby to zgodne z polityką dynastyczną, zapoczątkowaną przez Szeszonka I, potwierdzającą ciągłość dynastii: XXI i XXII – (Szeszonk II był wnukiem Psusennesa II, ze strony matki – Maatkare) oraz zażegnanie niebezpieczeństwa powstania konkurencyjnej władzy Kapłanów Amona z Karnaku. Groźba rozdziału władzy na świecką i duchowną została zażegnana na dość krótki okres – (po śmierci Szeszonka II, następcą na tronie pontyfikalnym w Tebach został jego syn Harsiese I, a nie syn panującego wówczas w Tanis, Osorkona II). Wnuczka Osorkona I, Karamama, pełniła funkcję Wielkiej Małżonki Amona – funkcję, która później będzie dawała w Egipcie, nieomal nieograniczona władzę. Po śmierci Osorkona, władzę przejmowali kolejno dwaj jego synowie – najpierw młodszy – Takelot I, a później starszy – Szeszonk II. Według N. Grimala, Szeszonk II był jedynie współwładcą swego ojca Osorkona I i zmarł w wieku około 50 lat na kilka miesięcy przed jego śmiercią. Pochowany został w Tanis. Potwierdza to również chronologia K. Kitchen'a, na co może wskazywać brak jakichkolwiek przedmiotów (Uszebti, ceramika) z imieniem Osorkona I w nietkniętym, przebogatym grobowcu Szeszonka II w Tanis.

TAKELOT I

Takelot I – faraon, władca starożytnego Egiptu, z XXII dynastii libijskiej, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Według przekazu Manethona panował 13 lat, prawdopodobnie w latach 890 - 877 p.n.e. Był młodszym synem Osorkona I i królowej Taschedchonsu. Władca uważany za efemerycznego. Żadne przekazy czy też zabytki nie wymieniają jednoznacznie imienia tego władcy. Wyjątkiem jest stela Pasenhora, datowana na 37 rok panowania Szeszonka V. W końcu lat 80., XX wieku n.e, udało się odnaleźć kilkanaście dokumentów wymieniających imię Takelota i jak się uważa, jest bardziej prawdopodobne, iż chodzi o Takelota I, a nie Talelota II, choć obaj ci władcy nosili to samo imię tronowe. Różnicą jest dodanie przez Takelota II do swego imienia, epitetu Siese (Sieset), co oznacza Syn Izydy. Imię Takelota wymienione jest także na steli Roku Dziewiątego z Bubastis i prawdopodobnie chodzi tu także o Takelota I.

W królewskim grobowcu w Tanis, który uważany jest za miejsce pochówku Takelota, znaleziono kilka przedmiotów za tym przemawiających; m.in. złote bransolety i alabastrowe naczynia z imieniem Osorkona I oraz uszebti królowej Taschedchonsu oraz kamiennego skarabeusza (umieszczanego podczas mumifikacji w miejscu serca) z imieniem Takelot MeriAmon, a więc Takelota I. Po rozszyfrowaniu i dokładnym przeanalizowaniu inskrypcji ze ścian kompleksu grobowego w Tanis, wysnuto wnioski potwierdzające, iż Osorkon II uhonorował swego ojca, grzebiąc go w lub przenosząc jego mumię do jednej z komór królewskiego grobowca w Tanis.

OSORKON II

Osorkon II – faraon, władca starożytnego Egiptu, z XXII dynastii libijskiej, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Prawdopodobnie panował w latach 875 - 837 p.n.e. Był synem Takelota I i królowej Kapes. Problem z jednoznacznym identyfikowaniem władców XXII i XXIII dynastii polega na tym, że nosili oni te same imiona. Tak więc w obu tych dynastiach źródła egipskie wyliczają siedmiu władców o imieniu Szeszonk, czterech o imieniu Osorkon i trzech o imieniu Takelot. Dodatkowa trudność polega jeszcze na tym, że owi Szeszonkowie, Osorkonowie i Takelotowie niejednokrotnie posiadali synów o tych samych imionach, piastujących różne funkcje świeckie i duchowne. W czasie panowania Osorkona II miał miejsce, jak miało się okazać w przyszłości, niebezpieczny precedens, prowadzący do powstania dziedziczności stanowiska arcykapłanów Amona. Osorkon II wyraził mianowicie zgodę na objęcie droga sukcesji, w prawdzie nie bezpośredniej, stanowiska Wielkiego Kapłana Amona przez syna Szeszonka II – Harsiese I. W czwartym roku panowania Osorkona w Tanis, ów Harsiese ogłosił się królem w Tebaidzie, przyjmując królewską tytulaturę. Wywiązała się między dwoma władcami – Osorkonem II na północy i Harsiese na południu pewnego rodzaju rywalizacja w tytulaturze. Obaj władcy odwoływali się w niej do swych wielkich poprzedników, sięgając daleko wstecz m.in. do tytulatury Ramzesa II. Niewątpliwie wydarzenia w Tebaidzie ograniczyły władzę Osorkona.

Osorkon II był władcą prowadzącym, tak jak jego poprzednicy, politykę dynastyczną. Znane są imiona trzech jego żon. Były to: Karoma II, Dżedmutiufanch i Isetemachbit V. Jednym z ważniejszych wydarzeń jego panowania było wprowadzenie na tron pontyfikalny w Tebach syna - Nimlota, sprawującego urząd wielkiego kapłana Amona po śmierci Harsiese, prawdopodobnie w latach 855–840 p.n.e. i władającego całym Górnym Egiptem. Z kolei syn Nimlota - Takelot był współregentem na tronie pontyfikalnym w Tebach w latach 845 – 840 p.n.e., a córka Nimlota, wnuczka Osorkona II, Karoma III Merimut wyszła za mąż za swego wuja Takelota, przyszłego Takelota II. Ze związku tego narodził się syn Osorkon, przyszły Wielki Kapłan Amona. Inny z kolei syn Osorkona II - Szeszonk, następca tronu, został mianowany arcykapłanem Ptaha w Memfis, a najmłodszy syn Osorkona II, Hornacht został mianowany arcykapłanem Amona w Tanis. Polityka zagraniczna Osorkona II polegała głównie na kontaktach z władcami Izraela oraz państw, znajdujących się w Syropalestynie. Kontakty podyktowane były związkiem obronnym skierowanym przeciw zaborczym planom Asyrii, której królowie, najpierw Aszurnasirpal II, a później Salmanasar III doprowadzili państwo do potęgi militarnej, dążąc do podporządkowania sobie całego obszaru Bliskiego Wschodu. Około roku 853 p.n.e. królestwa: Hamath, Damaszek i Izrael zawarły przymierze, a Byblos i Egipt wsparły je kontyngentami. Bitwa rozegrała się nad Orontesem w okolicach Karkar i w jej wyniku ekspansja Asyrii została zatrzymana. Jednakże królestwa syropalestyńskie zmuszone były do płacenia Asyrii danin. Wkrótce wewnętrzne niepokoje w samej Asyrii, które przerodziły się w wojnę domową zmusiły Salmanasara III do wycofania się z Syropalestyny.

Osorkon II został pochowany w grobowcu w Tanis. Grobowiec ów był pierwszym jaki tam został odkryty przez Monteta w lutym 1939 roku. W grobowcu tym Montet znalazł wielki, granitowy sarkofag, w którego wnętrzu znajdowały się szczątki dwóch osób, zapewne Osorkona II i jednej z jego żon. W dalszej części grobowca odkryto antropoidalny, kwarcytowy sarkofag syna Osorkona - Hornachta. Sarkofag ten w przeciwieństwie do sarkofagu króla był nienaruszony. W przedsionku grobowca znajdował się jeszcze inny granitowy sarkofag, niestety całkowicie ograbiony i pusty. W dalszych pomieszczeniach grobowca pochowany został ojciec Osorkona II - Takelot I. Wszystkie pomieszczenia grobowca bogato zdobiły malowidła i reliefy, przedstawiające sceny związane z życiem pośmiertnym i tematyką Księgi Umarłych. Następca tronu, książę Szeszonk zmarł jeszcze za życia ojca i władzę po Osorkonie II przejął jego młodszy syn Takelot.

SZESZONK II

Szeszonk II - faraon, władca starożytnego Egiptu z XXII dynastii libijskiej, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Prawdopodobnie panował w latach 877 - 875 p.n.e. Jürgen von Beckerath w swej pracy "Chronologie des Pharaonischen Ägypten" wyraża pogląd, że był starszym synem Osorkona I i Maatkare - córki Psusennesa II i objął władzę po śmierci swego młodszego brata Takelota I, syna Osorkona I i Taschedchonsu. Pogląd ten podziela również Kenneth A. Kitchen w swej pracy "The Third Intermediate Period in Egypt". Istnieją także odmienne poglądy, dotyczące lat panowania oraz kolejności panowania synów Osorkona I. Francuski egiptolog Nicolas Grimal podaje, iż Szeszonk II nigdy nie władał samodzielnie i był jedynie współwładcą, rządzącym razem ze swym ojcem. Według tych ocen Szeszonk II zmarł kilka miesięcy wcześniej niż jego ojciec, Osorkon I, a dopiero po jego śmierci tron odziedziczył jego młodszy syn - Takelot I.

Zanim osiągnął władzę przez około 30 lat sprawował funkcję wielkiego kapłana Amona w Tebach. Jego małżonką została Nestanebtaszeru, która urodziła syna Harsiese, w przyszłości wielkiego kapłana Amona oraz władcy, sprawującego władzę królewską, panującego w Tebaidzie. Szeszonk II zmarł po panowaniu trwającym zaledwie dwa lata. Pochowany został w przedsionku grobowca Psusennesa I w Tanis. Odkrycia dokonał w marcu 1939 roku, prowadzący wykopaliska w Tanis, Pierre Montet. Prace w grobowcu w Tanis trwały w latach 1939-1940. Mumia króla, a właściwie jedynie szkielet, spoczywała w masywnej, wykonanej ze srebra antropoidalnej trumnie, której głowa przedstawia głowę sokoła. Twarz mumii kryła złota maska, a wokół niej, wewnątrz trumny, znajdowały się liczne, wspaniale przedmioty ze złota - bransolety, pektorały i pierścienie. Imię Szeszonka, znajdujące się na wielu z nich jednoznacznie ustalało tożsamość pochowanego władcy. W sarkofagu znaleziono również cztery niewielkie srebrne trumny, zawierające organy wewnętrzne władcy. Wokół sarkofagu znaleziono mnóstwo, porozrzucanych figurek uszebti.

Szczątki króla zostały przewiezione do Zakładu Anatomii Uniwersytetu Kairskiego, gdzie poddano je dokładnym badaniom. Na podstawie badań skostnienia żeber i badań czaszki ustalono, iż Szeszonk II zmarł w wieku ponad 50 lat. Odkryto również prawdopodobną przyczynę zgonu. Była nią infekcja bakteryjna w wyniku urazu czaszki. Przy dokładnych badaniach kości nóg odkryto pozostałości miniaturowych korzeni roślin, na podstawie czego wysnuto wniosek, iż przyczyną całkowitego rozkładu tkanek miękkich musiało być zalanie grobowca, co też zapewne spowodowało kiełkowanie nasion i pojawienie się korzeni.

TAKELOT II

Takelot II – faraon, władca starożytnego Egiptu, z XXII dynastii libijskiej, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Prawdopodobnie panował w latach 841 - 816 p.n.e. Był młodszym synem Osorkona II. Początek jego panowania rozpoczyna w dziejach Egiptu okres tak zwanej „Anarchii libijskiej” lub też zwany okresem „libijskiego rozbicia dzielnicowego”, któremu położył kres najazd kuszyckiego władcy Pianchiego. Istnieje kilka wersji dziejów Takelota II, według których albo był, być może, królem Górnego Egiptu, rządzącym w Herakleopolis i Tebach, albo, być może, był współwładcą Osorkona II i albo jego synem, albo jego wnukiem?, albo też był wielkim kapłanem Amona w Tebach, następcą Harsiese I. W tym ostatnim przypadku następcą Osorkona II na tronie królewskim w Tanis byłby Szeszonk III. Najbardziej prawdopodobna hipoteza mówi, że Takelot II był władcą Górnego Egiptu i władał obszarami wokół Teb i Herakleopolis. W tym czasie w Tanis władał Osorkon II, a jego następcą został syn Takelota II, Szeszonk III, który przejął władzę w trzecim roku panowania Takelota II, a więc w tymże roku prawdopodobnie zmarł Osorkon II. Całość znacznie komplikuje jeszcze fakt, że królem w Tebach, także w czasie panowania Osorkona II w Tanis, był Harsiese I.

Żoną Takelota II została wnuczka Osorkona II – Karoma III. Ze związku tego narodził się młodszy syn Szeszonk, późniejszy Szeszonk III oraz starszy Osorkon, który w jedenastym roku panowania ojca został mianowany wielkim kapłanem Amona w Tebach. To właśnie dzięki inskrypcjom, jakie pozostawił w Karnaku wiemy, że około piętnastego roku panowania Takelota II wybuchła w Górnym Egipcie rebelia, która przerodziła się w wojnę domową. Rebelia ta wymierzona była przeciw jego kapłańskiej władzy i jego zwolennikom. Z obawy o własne życie arcykapłan Osorkon schronił się w Górnej Nubii. W czasie jego nieobecności funkcję wielkiego kapłana Amona sprawował Harsiese II. Po upływie około dziesięciu lat Osorkon podjął próbę powrotu, ogłaszając amnestię, mającą ułatwić mu ponowne objęcie tronu pontyfikalnego w Tebach. Wkrótce bunt jednakże rozgorzał ponownie i arcykapłan musiał znów udać się na wygnanie. Powrócił w dwudziestym szóstym roku panowania Szeszonka III, kiedy to całkowicie stłumiono wszelkie oznaki buntu przeciw jego władzy. Po jego śmierci na tron pontyfikalny w Tebach wstąpił Harsiese II, który sprawował funkcję wielkiego kapłana Amona w czasie jego wygnania. Wydarzenia z okresu jego rządów datowane są jednak nie latami panowania Szeszonka III, lecz Padibasteta, króla zaliczanego do XXIII dynastii, założonej w Leontopolis. Można zatem przypuszczać, że w tamtych czasach w Egipcie władzę sprawowało kilku władców równocześnie oraz dwie niezależne dynastie. Władza w Egipcie dzieliła się teraz na panowanie nad Południem i Północą oraz na Północy na dynastie w Tanis i drugą w Leontopolis. Takelot II został pochowany w grobowcu Osorkona II w Tanis. Jego szczątki odkrył Pierre Montet w 1939 roku.

SZESZONK III

Szeszonk III – faraon, władca starożytnego Egiptu z XXII dynastii libijskiej, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Prawdopodobnie panował w latach 837 - 798 p.n.e. Był młodszym synem Takelota II i królowej Karomy III. Istnieją poglądy przypisujące Szeszonkowi ponad 50-letnie panowanie, lecz żadne zabytki nie potwierdzają panowania dłuższego niż 39 lat. Podczas jego rządów doszło do dalszego podziału władzy w Egipcie. Wywodzący się z bocznej gałęzi rodów libijskich, prawdopodobnie spokrewnionych z królewskim rodem z Tanis, możnowładca Padibastet założył w Leontopolis nową dynastię. Działo się to około 8. roku panowania Szeszonka. Szeszonk już na początku swego panowania uzyskał poparcie w Tebaidzie, jak się wydaje z dwojakiego powodu. Po pierwsze, pozbawił władzy swego brata Osorkona, który będąc wielkim kapłanem Amona, uzyskawszy władzę królewską stałby się niezwykle potężnym i wpływowym władcą. Jak wiadomo w Tebach wybuchały bunty przeciw władzy kapłańskiej Osorkona. Po drugie pozostawił klerowi tebańskiemu wiele swobody, a przede wszystkim prawo wolnego wyboru arcykapłanów. Kilkakrotnie arcykapłan Osorkon musiał uchodzić z Teb, by w końcu odzyskać swoje stanowisko po ostatecznym pogodzeniu się ze swym młodszym bratem – Szeszonkiem III, prawdopodobnie około 22. lub 26. roku jego panowania.

Około 20. roku Szeszonka, Padibastet, panujący w Bubastis i później za sprawą poparcia wielkiego kapłana Amona – Harsiese II w Tebach, powołał do współwładzy swego syn Iuputa I, który władzę objął w Leontopolis. W Herakleopolis rozgorzała walka o władze. Trwało to prawdopodobnie do około 39. roku panowania Szeszonka, kiedy to władzę tam przejął generał Bakenptah. W Delcie władza Szeszonka III była znacznie mocniejsza niż władców Leontopolis. Popierały go w środkowej Delcie; Busiris, Sais i Buto oraz Memfis. Damiettańska odnoga Nilu stanowiła granicę jego władzy. Zachodnia część Delty opanowana była przez libijskie plemiona Maszuasz. Szeszonk III pochowany został w Tanis, a jego grobowiec odkrył w 1940 roku Pierre Montet. Wewnątrz znajdował się sarkofag wykonany dla Szeszonka oraz drugi pozbawiony jakichkolwiek inskrypcji.

PIMAJ

Pimaj – faraon, władca starożytnego Egiptu z XXII dynastii libijskiej, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Prawdopodobnie panował w latach 785 - 774 p.n.e. Był trzecim synem Szeszonka III i królowej Tentamenopet. Jest jednym z władców Egiptu, o którym niewiele wiadomo. Pewnym faktem z nim związanym jest to, iż był ojcem swego następcy – Szeszonka V oraz bratem regenta Athribis i Heliopolis – Bakennefiego. Prawdopodobnie także był bratem Paszedbasteta, Takelota i wielkiego kapłana Amona w Tanis – Padebehenbasteta. Tożsamość władcy nadal stanowi przedmiot dociekań. Według ocen niektórych egiptologów Pimaj i Pami to dwóch różnych władców. Imię Pimaj oznacza Lwa, zaś Pami – Kota, co można tłumaczyć także Ten, który należy do Kota (chodzi zapewne o boginię Bastet). Istnieją przypuszczenia, że utożsamianie jednego władcy z drugim może wynikać z błędu starożytnych kopistów, którzy omyłkowo połączyli te dwa imiona z jednym władcą. Przyjmuje się jednak, że Pimaj i Pami to ten sam władca. Wiadomo także, iż w czasie panowania Szeszonka III, Pimaj był Wielkim Wodzem Ma plemion libijskich. Jednym z niewielu zabytków, wymieniającym imię Pimaja jest stela z Serapeum w Sakkara, datowana na rok 2, II Peret dzień 1, mówiąca o pogrzebie świętego byka Apisa. Stela ta obecnie znajduje się w Muzeum w Luwrze. Prawdopodobnie Pimaja pochowano w grobowcu nr II w królewskiej nekropoli w Tanis.

_____________________________________________

XXIII DYNASTIA Z TANIS (818 – 715 p.n.e.)

- Padibastet
- Iuput I
- Szeszonk V
- Osorkon III
- Takelot III
- Rudżamon
- Iuput II
- Osorkon IV

PADIBASTET

Padibastet – faraon, władca starożytnego Egiptu, z XXIII dynastii, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Prawdopodobnie panował w latach 830 - 805 p.n.e. Być może był synem Takelota II, a bratem Szeszonka III. Jest uważany za założyciela XXIII dynastii. Według Manethona panował 25 lat i jest zwany przez niego królem tanickim. Był władcą pochodzenia libijskiego, pochodzącym z którejś z bocznych gałęzi rodu. Prawdopodobnie objął władzę najpierw w okolicach Bubastis, a dopiero po śmierci Osorkona, po wsparciu Harsiese II także w Tebach. Władzę objął w około 7. lub 8. roku panowania Szeszonka. W około 20. roku Szeszonka powołał do współrządów swego syna Iuputa I. Koregencja ta trwała około dwóch lat do śmierci Iuputa w około 22. roku Szeszonka III, a 12. swego panowania. Padibastet znany jest m.in. z zapisków na nilometrze oraz z kronik Osorkona z Karnaku.

IUPUT I

Iuput I – władca starożytnego Egiptu z XXIII dynastii libijskiej, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Rezydował w Tebach. Być może syn i koregent Padibasteta. Według J.v Beckeratha władzę sprawował w latach 816 - 800 p.n.e. Według K.A. Kitchena był niewiele znaczącym władcą w Tebach w czasie panowania Padibasteta. 2. rok jego panowania wzmiankowany na zapisach nilometru w Karnaku, z 16. roku panowania Padibasteta. Znane jest również imię jego żony. Była nią Tentkat.

SZESZONK V

Szeszonk V – faraon, władca starożytnego Egiptu z XXII dynastii libijskiej, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Prawdopodobnie panował w latach 774 - 736 p.n.e. Ośrodkiem jego władzy było Tanis. Był synem Pimaja. Mówi o tym stela roku 11. jego panowania, z Serapeum w Sakkara. W czasie jego panowania odbyły się dwa pogrzeby świętych byków Apisów; jeden w 11 roku, drugi w 37. roku. Szeszonk V panował prawdopodobnie 38 lat. Prawdopodobnie to jego 38 rok panowania wspomina stela z Buto, wystawiona przez Tefnachta, władcę Sais. Wraz ze śmiercią Szeszonka V nastąpił dalszy podział Delty na niewielkie księstwa i strefy wpływów. Szczególnie wzrosło znaczenie władcy Sais – Tefnachta. Być może to Tefnacht zdetronizował Szeszonka, lub, według innych ocen, dokonał tego Osorkon III. W czasie panowania Szeszonka w Tebach władzę wielkiego kapłana Amona sprawował Takelot, a w Memfis władzę kapłana w światyni Ptaha sprawował Harsiese.

OSORKON III

Osorkon III – faraon, władca starożytnego Egiptu z XXIII dynastii libijskiej, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Był prawdopodobnie synem Szeszonka IV i Karomy IV. Prawdopodobnie przed osiągnięciem władzy królewskiej, przez około 10 lat pełnił funkcję wielkiego kapłana Amona. Świadczyć może o tym zapis na steli, odkrytej 1982 roku w Akoris, na której Osorkon nazwany jest arcykapłanem Amona. Początek jego panowania, według różnych ocen, datuje się na lata pomiędzy 790 p.n.e., a 787 p.n.e. Trudność z jego ustaleniem komplikuje fakt, że Osorkon po pokonaniu rywali i opanowaniu Teb, nie od razu ogłosił się faraonem. Uczynił to dopiero po ostatecznym pokonaniu stronników Padibasteta, datując ten fakt na 39. rok panowania Szeszonka III. Jego pierwszą żoną została Tentsai, ze związku z którą narodzili się dwaj jego synowie, kolejni następcy: Takelot III i Rudżamon. Druga jego żona - Karoaczet była natomiast matką Szepenupet I, która w przyszłości została boską małżonką Amona. Jego władzę w Leontopolis uznawali, sąsiadujący wodzowie Ma z Mendes. W Herakleopolis po usunięciu władców, spowinowaconych z XXII dynastią, panujących w czasach Szeszonka V zapewne z jego nadania, osadził Osorkon swego syna Takelota, który oprócz władzy świeckiej, sprawował również funkcję arcykapłana Amona. W Hermopolis, również za sprawą Osorkona, władzę objął Nimlot.

Jedną z bardziej znaczących budowli wzniesionych przez Osorkona jest kaplica Ozyrysa - Pana Wieczności (egip. Heka-dżed) zbudowana w Karnaku, jak się wydaje pod znaczącym wpływem córki Szepenupet I, która w tym czasie sprawowała już funkcję Boskiej małżonki Amona, a w czasach syna i następcy Osorkona - Takelota III dzieliła z nim faktyczną władzę królewską w Tebaidzie. Około roku 765/764 p.n.e. Osorkon powołał do współrządów swego syna Takelota. Była to ostatnia, poświadczona koregencja w dziejach starożytnego Egiptu, rządzonego przez władców pochodzenia rdzennie egipskiego oraz władców wywodzących się z terenów odwiecznie wchodzących w skład państwa faraonów . Osorkon III zmarł prawdopodobnie w wieku przekraczającym osiemdziesiąt lat, a miejsca jego pochówku oraz mumii, jak dotąd nie udało się odnaleźć.

TAKELOT III

Takelot III – faraon, władca starożytnego Egiptu, z XXIII dynastii libijskiej, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Panował wraz ze swym ojcem, Osorkonem III w latach 767 - 762 p.n.e., a następnie samodzielnie do 755 roku p.n.e. Był synem Osorkona III i królowej Tentsai. Przed objeciem władzy sprawował funkcje kapłańskie, których kulminacją było osiągniecie godności wielkiego kapłana Amona w Tebach. Wcześniej, prawdopodobnie sprawował funkcje kapłańskie i dowódcze w Herakleopolis, zajmując tam miejsce Szeszonka V, usuniętego przez Osorkona III. Po objęciu przez Takelota władzy królewskiej, jego siostra Szepenupet I sprawowała funkcję boskiej małżonki Amona i jak sie wydaje dzieliła z nim władzę królewską, sprawując jednocześnie także funkcję wielkiego kapłana Amona w Tebach, którą to funkcję Takelot porzucił dla władzy królewskiej. W Herakleopolis zastąpił Takelota Pefczauauibastet, zięć Rudżamona, brata Takelota.

RUDŻAMON

Rudżamon – faraon, władca starożytnego Egiptu, z XXIII dynastii libijskiej, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Panował w latach 755 - 735 p.n.e. Był synem Osorkona III i królowej Tentsai, młodszym bratem swego poprzednika – Takelota III. Córka Rudżamona i królowej Tadiamon – Nesiterpauta wyszła za mąż za władcę Herakleopolis – Pefczauauibasteta. Fragmenty bloków kamiennych z ich imionami odnaleziono w Medinet Habu, co może świadczyć o pracach budowlanych, dokonanych tam z polecenia Rudżamona.

IUPUT II

Iuput II - faraon, władca starożytnego Egiptu z XXIII dynastii libijskiej, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Rezydował w Leontopolis, a niewielki obszar którym władał graniczył z Tanis, Mendes, Athribis i Bubastis, w Delcie Nilu. Panował prawdopodobnie w latach 756 - 725 p.n.e. Razem z Osorkonem IV, władającym w Tanis, pod wpływem którego do koalicji przyłączyły sie królestwa Athribis i Tefnachtem, władcą w Sais, który zjednoczył w koalicji Sebennytos i Busiris oraz Mendes i Pi-Soped, przeciwstawiali się władzy kuszyckiego faraona Pianchiego, dążącego do opanowania całego obszaru Egiptu. Po zwycięstwie Pianchiego złożył mu hołd i podporządkował się jego władzy.

OSORKON IV

Osorkon IV – faraon, władca starożytnego Egiptu, z XXII dynastii libijskiej, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Prawdopodobnie panował w latach 732 - 722 p.n.e. Był synem Szeszonka V i królowej Tadibastet II. Panowanie Osorkona przypadło na przełomowe czasy ponad trzywiekowego rozbicia dzielnicowego, charakteryzującego się jednakże względnym spokojem wewnętrznym i okresu podboju kuszyckiego, prowadzącego do zjednoczenia Obu Krajów, dokonanego jednakże kosztem walk wewnętrznych. Na domiar złego, Osorkon zmuszony był walczyć ze znacznie bardziej od siebie wpływowym i potężniejszym władcą Sais – Tefnachtem. W rzeczywistości władza Osorkona ograniczała się jedynie do Bubastis i jego okolic oraz Tanis. Królestwo to prawdopodobnie podzielone było na dwie części, rozdzielone niewielkim, podległym mu państwem wodzów Ma w Farbaitos.

_____________________________________________

XXIV DYNASTIA Z SAIS (730 – 715 p.n.e.)

- Tefnacht (730 – 718 p.n.e.)
- Bakenrenef (718 – 715 p.n.e.)

TEFNACHT

Tefnacht – faraon, władca starożytnego Egiptu, uważany przez Manetona za twórcę XXIV dynastii ze stolicą w Sais, z czasów Trzeciego Okresu Przejściowego. Prawdopodobnie panował jako książę, władca Sais w latach 740 - 727 p.n.e. i później jako faraon w latach 727 - 719 p.n.e. Około roku 770 p.n.e w Sais ustanowiono stolicę wodzów libijskich Ma, której władcą był Osorkon. Jego silne rządy spowodowały rozszerzenie granic na zachód kosztem posiadłości innych plemion libijskich, na północ za Buto i na południe do Memfis. Około roku 740 p.n.e. władza przeszła w ręce księcia Tefnachta, który ogłosił się Wielkim Księciem Zachodu i Wielkim wodzem Libu. Od około 780 roku p.n.e. władcy kuszyccy przesuwali granice swych posiadłości coraz dalej na północ, opanowując obszary całej Dolnej Nubii, aż po Asuan. Około roku 747/746 p.n.e władzę przejął syn Kaszty – Pianchi. Przez pierwsze dziesięć lat swego panowania podporządkował sobie cały obszar Górnego Egiptu, co najmniej do Teb, a być może jeszcze dalej na północ aż do Hermopolis i Herakleopolis. Ekspansja kuszytów zaczęła realnie zagrażać królestwom libijskim w Delcie. Wiodącą rolę wśród wszystkich władców Delty grał Tefnacht. Zjednoczył on pod swoim berłem cztery królestwa wodzów Ma: Królestwo Zachodnie, znajdujące się na zachód od damiettańskiej odnogi Nilu, królestwo z ośrodkiem władzy w Sebennytos i Busiris, królestwo ze stolicą w Mendes i królestwo znajdujące sie na południe od peluzyjskiej odnogi Nilu, z ośrodkiem w Pi-Soped. Do koalicji Tefnachta przyłączyły się także królestwo z Athribis i Tanis, podległe Osorkonowi IV i państwo Iuputa II z Leontopolis.

Zjednoczone siły Tefnachta rozpoczęły marsz bojowy na południe, zajmując Memfis, Herakleopolis, a następnie oblegając Hermopolis. Wiele miast poddawało sie władzy Tefnachta bez jakiegokolwiek oporu. Reakcją Pianchiego było natychmiastowe wysłanie swych wojsk na spotkanie wroga. Był to początek wojny, która zapoczątkowała nowy etap w dziejach Egiptu – ekspansję kuszycką mającą na celu opanowanie całego obszaru Górnego i Dolnego Egiptu oraz zjednoczenie władzy w jednym ręku. W 21. roku panowania Pianchi osobiście wyruszył przeciwko Tefnachtowi. Hermopolis, pozostające pod władzą Nimlota III zostało zdobyte, a władca Herakleopolis Pefczauauibastet poddał się, składając hołd władcy kuszyckiemu. Tefnacht zmuszony do odwrotu wycofywał swe wojska na północ. Pianchi podążając w ślad za nimi zdobył twierdzę, strzegącą drogi do Fajum, a Mejdum i Liszt poddały się. Wojska koalicji Tefnachta zamknęły się w Memfis. W wyniku oblężenia twierdza wkrótce padła. Tefnacht wraz z resztkami wiernych sobie oddziałów zdołał ukryć się pośród bagien Delty. Po upadku Memfis i praktycznym rozbiciu koalicji, wszyscy władcy królestw Delty złożyli hołd Pianchiemu, który założył swą główna kwaterę w Athribis. Wkrótce przybył tam również Tefnacht aby złożyć hołd zwycięzcy.

Pianchi, zabrawszy ze sobą ogromne łupy, powrócił najpierw do Teb – gdzie odbyły się wielkie uroczystości dla uczczenia zwycięstwa – a potem do Napaty, swej rodzimej stolicy. Wkrótce Tefnacht na powrót objął władzę nad ziemiami i królestwami, którymi władał przed wojną z Pianchim. Powstrzymał się jedynie przed ekspansją na południe, uważając się jedynie za prawowitego dziedzica faraonów władających Tebaidą. Wkrótce podjął działania zmierzające do obrony Delty przed zagrożeniem ze wschodu, przeciw zaborczym planom Asyrii, groźba inwazji ze strony której stawała się coraz bardziej realna. W tym celu zawarł – jak się wydaje iluzoryczny – sojusz z władcą Izraela, Ozeaszem. Następcą Tefnachta na tronie w Sais został jego syn Bakenrenef.

BAKENRENEF

Bakenrenef – faraon, władca starożytnego Egiptu w latach 719 – 714 p.n.e., syn i następca Tefnachta, ostatni przedstawiciel XXIV dynastii. W ciągu swojego krótkiego sześcioletniego panowania miał dokonać wielu reform wewnętrznych (zniesienie niewoli za długi, wolny obrót ziemią). Przypisuje mu się również stworzenie spisu prawa obowiązującego w Egipcie, szczególnie kodyfikacji prawa zobowiązań oraz prawa procesowego. Diodor Sycylijski wymienia go jako jednego z sześciu wielkich prawodawców Egiptu. W pamięci starożytnych zapisał się również jako niezwykle sprawiedliwy sędzia. Według legendy miał rozstrzygnąć spór pomiędzy pewnym młodym ubogim Egipcjaninem a chciwą heterą Tonis, której ów pragnął. Ponieważ nie miał wystarczająco pieniędzy, wezwał na pomoc bóstwa, a te zesłały mu sen, w którym mógł doświadczyć tego, czego hetera odmawiała mu na jawie. Gdy jednak Tonis dowiedziała się o sennych marzeniach młodzieńca, zażądała od niego odpowiedniej zapłaty. Faraon, po wysłuchaniu racji obydwu stron, wydał następujący wyrok: młodzieniec miał przynieść sumę żądaną przez heterę, umieścić pieniądze w naczyniu i przesunąć je przed jej oczyma. Miało to uświadomić Tonis, że wyobraźnia (sny) jest tylko cieniem rzeczywistości.

W początkowym okresie swoich rządów Bakenrenef miał również prowadzić ożywioną politykę zagraniczną, wymierzoną przeciwko rozszerzającej swoje terytorium Asyrii. Powołana przez niego koalicja książąt syryjskich i palestyńskich została jednak rozbita (bitwy pod Karkar i Rafią). Według przekazów Manetona, gdy faraon wstępował na tron, jagnię przepowiedziało mu, że po sześciu latach rządów zostanie spalony żywcem przez swoich wrogów. Kres rządom Bakenrenefa przyniósł najazd Kuszytów pod dowództwem Szabaki (gr. Sabakon). Zdaniem Manetona, rzeczywiście Bakenrenef został pojmany przez Szabakę i spalony na stosie. W ten sposób kuszycki władca miał ukarać zdradę, której dopuścił się ojciec Bakenrenefa, Tefnacht przeciwko starszemu bratu Szabaki, Pianchiemu, którego był poddanym. Władcy XXVI dynastii utrzymywali, że pochodzą właśnie od Bakenrenefa, wielkiego prawodawcy Egiptu. Miał on być ojcem faraona Necho I, założyciela tej dynastii.

_____________________________________________

XXV DYNASTIA Z NUBII (767 – 656 p.n.e.)

- Pianchi (ponownie)
- Szabaka
- Szabataka
- Taharka
- Tanutamon

SZABAKA

Szabaka – władca kuszycki rezydujący w Napacie, a następnie faraon – władca starożytnego Egiptu z czasów końca Trzeciego Okresu Przejściowego, zaliczany do XXV dynastii kuszyckiej, rezydujący najpierw w Tebach, a następnie w Memfis. Był synem króla Kaszty, młodszym bratem Pianchiego oraz jego następcą na tronie kuszyckim oraz tronie faraonów. Władzę sprawował w latach 715 - 700 p.n.e. Wkrótce po objęciu władzy w Napacie przeniósł się do Teb, prawdopodobnie wykorzystując w znacznym stopniu poparcie swej siostry Amenardis I, która sprawowała tam funkcję boskiej małżonki Amona w Karnaku. Już w pierwszym roku swego panowania w Tebach postanowił wznowić, wzorem swego poprzednika, zmagania, prowadzące do opanowania władzy nad całym obszarem Obydwu Krajów. W 714 roku p.n.e. armia faraona wyruszyła na północ, kierując się w stronę Delty z zamiarem pokonania władców królestw, ustanowionych niegdyś przez Pianchiego, a po jego wycofaniu się z Egiptu ponownie sprawujących niczym nie ograniczoną władzę w podległych sobie terenach. Szabaka podobnie jak Pianchi, uważał, iż opanowanie Delty i Memfis stanowi kluczowy punkt w zmaganiach o władzę nad całym Egiptem. Zdecydowany opór Bakenrenefa, nastepcy Tefnachta w Sais, doprowadził do długotrwałej i wyniszczającej obie strony wojny. Wynikiem tych zmagań było zwycięstwo Szabaki i pojmanie Bakenrenefa, którego według Manethona Szabaka rozkazał spalić żywcem na stosie. Po pokonaniu swego najsilniejszego wroga Szabaka pokonał również pozostałych władców królestw Delty, opanowując cały obszar Północy. Mówi o tym tekst na skarabeuszu kommemoratywnym, znajdującym się obecnie w Muzeum w Toronto.

Panowanie Szabaki przypada na okres wzrostu potęgi Asyrii oraz bezpośredniego zagrożenia Egiptu z jej strony. Polityka Szabaki wobec Asyrii, początkowo polegająca na przeciwstawianiu się jej dążeniom poprzez udział w koalicji antyasyryjskiej, której przewodził król filistyńskiego Aszdod – Jamani, uległa całkowitej zmianie po klęsce koalicji zadanej jej przez Sargona II, króla Asyrii. Przywódca koalicji schronił się w Egipcie, ale na skutek obaw Szabaki został wydany Asyryjczykom zakuty w "kajdany, łańcuch i żelazne obręcze". Likwidacja koalicji pozbawiła Egipt strefy buforowej, dzielącej go bezpośrednio od Asyrii, przez co zagrożenie stało się bardziej realne. Odtąd stosunki egipsko-asyryjskie opierały się, ze strony Egiptu, na wymianie posłów i wysyłaniu darów poddańczych do stolicy Asyrii – Niniwy. Szabaka nigdy nie odważył się wystąpić przeciw swemu potężnemu sąsiadowi, chroniąc tym Egipt przed groźba wojny. Osiągnąwszy stan względnej stabilizacji w stosunkach międzynarodowych oraz ugruntowawszy swą władzę na całym obszarze Egiptu, mógł Szabaka zająć się działalnością wewnątrzpaństwową. Budował wiele w głównych miastach i ośrodkach religijnych Egiptu. W Tebaidzie, w obrębie świątyń w Luksorze, Karnaku oraz kompleksu świątyń w Medinet Habu. W Karnaku wzniósł budowlę zwaną "Skarbcem Szabaki" oraz powiększył wejście do świątyni Ptaha. Prace budowlane prowadzono także w Abydos, Denderze, Esna i Edfu. W Medinet Habu rozbudował świątynię z czasów XVIII dynastii, a jego siostra – Amenardis I zbudowała kaplicę w okręgu świątynnym. Na obszarze Delty jego działalność skupiała sie głównie w Athribis oraz Memfis, doceniając ogromne znaczenie tej odwiecznej stolicy państwa i jej patrona Ptaha. Odnaleziono również ślady jego działalności w Serapeum, gdzie odnaleziono trzy stele z jego imieniem, datowane na 14. i 15. rok panowania. Z inicjatywy Szabaki reaktywowano stanowisko arcykapłana Amona, a funkcję tę objął jeden z jego synów. Sprawował on jedynie ograniczoną władzę duchowną, a rzeczywista władza pozostawała nadal w rękach Amenardis – boskiej małżonki Amona.

Szbaka uchodził za władcę prawego i bogobojnego. Dowodem na to jest bazaltowa stela, zwana Stelą Szabaki, na której faraon rozkazał spisać zasady kosmogonii memfickiej. Hieroglificzny tekst, spisany około 710 roku p.n.e., jak mówi wstęp, spisany został na podstawie zniszczonego papirusu (zjedzonego przez robactwo), pochodzącego najprawdopodobniej z czasów XIX dynastii, znalezionego ponoć przez samego faraona w świątyni Ptaha w Memfis. Tekst składa się z trzech części:

- opowieści o bogu Ptahu, władcy Obu Krajów

- mit o stworzeniu świata przez Ptaha

- opowieści o Memfis – stolicy państwa.

Tekst na steli zachował się jedynie we fragmentach, gdyż kamień używany był niegdyś jako kamień młyński, co w znacznym stopniu spowodowało zatarcie inskrypcji. Mimo swej fragmentaryczności Stela Szabaki stanowi niezwykle znaczące źródło wiedzy na temat związków kosmogonii heliopolitańskiej i hermupolitańskiej i ich związków z kosmogonią memficką, ustanawiając Ptaha jednym z demiurgów – bogów stworzycieli. Stala ta stanowi jeden z niezwykle ważnych dokumentów, obrazujących zasady religii Egiptu. Zabytek ten znajduje się obecnie w zbiorach Muzeum Brytyjskiego w Londynie. Szabaka rozkazał, podobnie jak jego poprzednik – Pianchi, wznieść swoją piramidę w Kurru, nieopodal Napaty. Długość jej boków wynosiła 12 metrów, a kąt nachylenia ścian 68°. Pod jej częścią naziemną, znajdował się wykop i odkryte schody oraz dalej krótki tunel, na końcu którego znajdowała się komora grobowa, wykuta w skalnym podłożu. Kaplica grobowa wzniesiona została bezpośrednio nad schodami po wschodniej stronie piramidy. Władcę pochowano wraz z jego ulubionymi wierzchowcami, a tunel i schody, po pogrzebie, zasypano gruzem i rumoszem skalnym.

SZABATAKA

Szabataka – władca kuszycki rezydujący w Napacie, oraz faraon – władca starożytnego Egiptu z czasów końca Trzeciego Okresu Przejściowego, zaliczany do XXV dynastii kuszyckiej, rezydujący w Tebach. Był synem Pianchiego, starszym bratem Taharki, nastepcą Szabaki na tronie kuszyckim oraz tronie faraonów. Władzę sprawował w latach 700 - 690 p.n.e. Państwo egipskie, zbyt rozległe i zbyt głęboko podzielone potrzebowało więcej niż jednego człowieka aby nad nim zapanować. Zdający sobie z tego sprawę Szabataka, wezwał z Napaty swego młodszego brata Taharkę. Był on całkowitym przeciwieństwem swego starszego brata. Silny i energiczny Taharka, wykazywał wybitne zdolności przewódcze i dowódcze, przybył do Egiptu na czele doborowych jednostek kuszyckich. Szabataka powierzył mu wkrótce sprawowanie części władzy oraz obarczał coraz to bardziej odpowiedzialnymi zadaniami. Mając do pomocy młodego, zdolnego brata - doskonałego dowódcę wojskowego, Szabataka prowadził wobec Asyrii politykę nieustępliwą i bardziej agresywną niż jego poprzednik.

Asyria po rozbiciu koalicji palestyńskiej w latach panowania Szabaki, uwikłana w walki z Urartu znalazła się w przełomowym okresie zmiany na tronie. Po śmierci Sargona II władzę objął jego syn Sennacheryb, dążący do całkowitego podporządkowania sobie królestwa Judy. Korzystając z przełomowego okresu zmian władzy w Asyrii, w Palestynie doszło do powstania koalicji palastyńsko-fenickiej, do której przystąpiły: Sydon, rządony przez Lule, Askalon, rządzony przez Sidka oraz Juda pod rządami Ezechiasza. Koalicjańci wystosowali do Szabataki apel o wsparcie militarne ich działań, a ten w przychylnej odpowiedzi wysłał do Palestyny korpus ekspedycyjny pod dowództwem Taharki. W wyniku działań militarnych podjętych przez Sennacheryba zdobyto Sydon i armia asyryjska pomaszerował dalej w kierunku Askalon. Miasto wkrótce zostało zdobyte, a jego władca został zesłany do Asyrii. Do walnej bitwy wojsk koalicji z armią Sennacheryba doszło pod Elteka, na północ od Aszdod, gdzie wojska koalicji poniosły klęskę. Po bitwie siły asyryjskie skierowały się na wschód i południe w kierunku Lakisz, gdzie Sennacheryb część armii wysłał dalej na wschód i północ w kierunku Jerozolimy, a sam z częścią armii pozostał w jego okolicy. W tym czasie pod Jerozolimą rozpoczęto oblężenie i wkrótce pod wpływem działań militarnych i namów posłów asyryjskich miasto zostało poddane. Korpus Taharki tymczasem podążał na północ w kierunku Lakisz. Wojska Sennacheryba oraz część armii spod Jerozolimy wyruszyła na spotkanie Egipcjan. Wobec klęski koalicji oraz, prawdopodobnie znacznej przewagi wroga, Taharka zdecydował się na odwrót, unikając walnej bitwy. Być może wojska asyryjskie podążyły za korpusem Taharki i do potyczki doszło w okolicach Peluzjum. Do spotkania głównych sił egipskich z armią Sennacheryba nie doszło jednak, gdyż ten niespodziewanie wycofał swa armię. Być może powodem były niepokoje w Babilonii lub, jak podaje Biblia, być może zaraza, która zdziesiatkowała armię asyryjską. Resztki tej armii wycofały się do Asyrii. Pomimo swego osłabienia, Sennacheryb zdołał podporządkować sobie Judę i wymusić na niej ogromny haracz. Po powrocie do Egiptu Taharki, Szabataka nie odgrywał już znaczącej roli w państwie. Podporządkowany woli brata, pozostawał jedynie władcą tytularnym.

Szabataka był władcą słabego charakteru i zdrowia. W sprawowaniu władzy wspierał się, a w prowadzeniu działań militarnych wyręczał się swym młodszym bratem Taharką. Istnieją osądy, mówiące iż obaj bracia byli współwładcami, a w ostatnich latach panowania Szabataka został całkowicie zdominowany przez swego brata. Według Manethona został przez niego pozbawiony władzy i zamordowany. Szabataka został pochowany w piramidzie, zbudowanej pośród grobów przodków i swych poprzedników, w Kurru, nieopodal Napaty. Wraz z władcą pochowano osiem spośród jego rumaków. Zgodę na ceremonialny pogrzeb brata wyraził Taharka, czym zapewne potwierdził objęcie samodzielnej władzy po bracie.

TAHARKA

Taharka – władca kuszycki rezydujący w Napacie, oraz faraon – władca starożytnego Egiptu z czasów końca Trzeciego Okresu Przejściowego, zaliczany do XXV dynastii kuszyckiej, rezydujący początkowo w Tebach, a następnie w Memfis i Tanis. Był młodszym synem Pianchiego i królewskiej małżonki Abale, młodszym bratem Szabataki, następcą Szabataki na tronie kuszyckim oraz tronie faraonów, ojcem Atlanersa, założyciela dynastii rodzimych władców napatańskich. Samodzielną władzę w Egipcie sprawował w latach 690-664 p.n.e., jednakże można go uważać za władcę już od początkowych lat panowania Szabataki. Po śmierci Szabataki, która według Manetona nastąpiła z rąk Taharki, przeniósł on ośrodek władzy do Tanis, zdając sobie sprawę z tego, iż jedynie stamtąd może skutecznie przeciwstawić się narastającemu zagrożeniu ze strony Asyrii. Władzę w Tebach pozostawił swemu zaufanemu krewnemu - Montuemhatowi, który posiadał jedynie tytularną godność kapłana i czwartego proroka Amona, a w rzeczywistości sprawował funkcję gubernatora Górnego Egiptu i burmistrza Teb oraz swej siostrze Szepenupet II, boskiej małżonce Amona, która sprawowała władzę duchowną. Po objęciu władzy całą swą energię skierował Taharka na unormowanie spraw administracyjnych i gospodarczych kraju. Okazał się on doskonałym organizatorem i sprawnym wykonawcą podjętych planów, co wkrótce zaowocowało osiągnięciem względnej stabilizacji w Górnym Egipcie. Efektem tego był szeroki program budowlany realizowany głównie w Karnaku - uchodzi za jednego z głównych autorów przebudowy - i Medinet Habu oraz wielu ośrodkach kultu w Górnym Egipcie i Nubii, m.in. w Napacie,gdzie rozbudował świątynię Amona, w Meroe, Kawa, Semna, Kasr Ibrim, Buhen, Faras oraz na File, ale również w Delcie w Athribis.

O ile sytuacja w Górnym Egipcie osiągnęła stan względnej stabilizacji, charakteryzujący się zjednoczeniem i wzmocnieniem władzy oraz rozwojem gospodarczym, o tyle w północnej części Egiptu nadal była niezwykle skomplikowana głównie za przyczyną rozbicia dzielnicowego - podziału władzy oraz roszczeniami do władzy licznych rodów książęcych oraz nieustannym zagrożeniem ze strony Asyrii. W czasie panowania Szabataki, Taharka będąc współwładcą oraz głównodowodzącym sił egipskich toczył walki z władcą asyryjskim Sennacherybem na terenach Judy i Palestyny. W wyniku tych walk i wycofaniu się Taharki, wojska asyryjskie bezpośrednio zagroziły Egiptowi, stając u jego granic. Jednakże nie doszło do ostatecznego rozstrzygnięcia, gdyż armia asyryjska odstąpiła od granic Egiptu i wycofała się do Asyrii. W roku 681 p.n.e. Sennacheryb został zamordowany przez dwóch ze swoich synów, a tron po nim objął jego najmłodszy syn Asarhaddon. Jego panowaniu przyświecały dwa cele. Po pierwsze podporządkowanie i uspokojenie Babilonii. Po wtóre zdobycie Egiptu. Aby pokonać Taharkę postanowił wykorzystać rozbicie władzy i skłócenie rodów książęcych z terenów Delty oraz, jak sądził, powszechną w Egipcie niechęć do Kuszytów. W 679 roku p.n.e. wojska asyryjskie zdobyły graniczne miasto Arza, niegdyś zdobyte i później utracone przez Sennacheryba. Aby zatrzymać siły asyryjskie, Taharka wzniecał i wspierał wszelkie działania antyasyryjskie w Palestynie, Syrii i Fenicji. W 677 roku p.n.e. wzniecił bunt antyasyryjski w Sydonie, którego zlikwidowanie zajęło Asarhaddonowi aż około trzech lat. Ponadto Asarhaddon związany walkami ze Scytami i Kimmerami musiał zaniechać wyprawy na Egipt. Wszelkie te działania odsuwały bezpośrednie zagrożenie terenów Egiptu. Ostatecznie w 674 roku p.n.e władca asyryjski zdecydował się rozpocząć inwazję. Wykorzystał w tym celu ludy arabskie zamieszkałe w okolicach Morza Martwego, a w zamian za pomoc, chcąc uzyskać przynajmniej ich neutralność, dokonał zwrotu zdobyczy zagarniętych niegdyś przez jego ojca Sennacheriba. Do spotkania sił Taharki i Asarhaddona doszło w okolicach Askalon. Wybuchł tam bunt antyasyryjski. Ponadto w samej Asyrii wybuchły zamieszki. W wyniku starcia oraz trudnej sytuacji wewnętrznej w państwie, wojska asyryjskie zmuszone były cofnąć się. Pierwszą batalię wygrał Taharka. Wkrótce jednak władca asyryjski miał ponownie uderzyć na Egipt znacznie większymi siłami.

Po wygranej batalii z Asarhaddonem, Taharka niezmiennie wspierał wszelkie działania zmierzające do osłabienia Asyrii i odbudowy wpływów egipskich w Syrii, Fenicji i Palestynie. Jak się wydaje dążył do odbudowy imperium i przywrócenia mocarstwowej roli Egiptu we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Realizując ten cel stworzył koalicję antyasyryjską, wspierając najmniejsze nawet przejawy działań korzystnych dla realizacji swych planów. Jednakże Asarhaddon po opanowaniu niepokojów wewnętrznych powrócił do planów zdobycia Egiptu. Okazało się jasne, iż nie osiągnie swych celów bez pokonania królestw w Syropalestynie i zlikwidowania wpływu Taharki w tym rejonie. Około 671 roku p.n.e. wojska asyryjskie ponownie wyruszyły na podbój Egiptu. Wkrótce opanowały i zdobyły Tyr i Gazę i zajęły całą niemal Cylicję i Palestynę, a następnie przeszły przez Synaj i stanęły u granic Egiptu. Szybko pokonawszy graniczne garnizony egipskie, po dwutygodniowej kampanii obległy Memfis, które wkrótce zostało zdobyte, splądrowane i zrujnowane. Po upadku Memfis w krótkim czasie cały obszar Delty został opanowany przez najeźdźców, a książęta licznych państewek złożyli hołd Asarhaddonowi. Wobec znacznej przewagi wroga i następujących po sobie porażek, Taharka zmuszony był wycofać swoje siły na południe do Teb. Wkrótce jednak i tu dosięgnęły go wojska asyryjskie rozpoczynając oblężenie miasta. Stąd także Taharka zmuszony był wycofać się na głębokie zaplecze, aż do swej macierzystej Napaty. Teby jednak nie zostały zdobyte, gdyż pozostawieni bez asyryjskiego nadzoru książęta Delty wszczęli spiski, dążąc do ponownego uzyskania swych wpływów sprzed inwazji. Na wieść o tym Asarhaddon zarządził odwrót. Sam władca oraz znaczne siły asyryjskie nie mogli jednak pozostawać długo poza swym krajem, trapionym nadal niepokojami wewnętrznymi oraz nieustannie zagrożonym przez azjatyckie plemiona z północy. Asarhaddon dokonał zmian personalnych na kluczowych stanowiskach, głównie wśród władców państewek w Delcie. Pozostawił nieliczne garnizony wojskowe pod nadzorem swych zaufanych namiestników, i opuścił Egipt. Taharka w praktyce niepokonany, stopniowo odbudowywał swe zwierzchnictwo nad Górnym Egiptem, wypierając garnizony asyryjskie, prąc coraz dalej na północ. Po wycofaniu się głównych sił asyryjskich wszczął bunty przeciw okupantom. Około 669 roku p.n.e. odzyskał Memfis i przywrócił swe zwierzchnictwo nad państewkami książąt Delty. Na wieść o tym, Asarhaddon ponownie zabrał wielką armię i wyruszył na Egipt. W czasie trwania tej wyprawy, w 668 roku p.n.e., w drodze do Egiptu, w Harranie zachorował i zmarł. Okazał się jednak zapobiegliwym władcą, który zadbał o podział władzy w swym państwie. Ustalił, iż władzę w Asyrii obejmie jeden z jego synów - Assurbanipal, a w Babilonii drugi - Szamasz-szuma-ukin. Wola jego została uszanowana i przejęcie władzy odbyło się bez niepokojów wewnętrznych.

Po objęciu władzy Assurbanipal kontynuował politykę swego ojca wobec Egiptu, starając się utrzymać dotychczasowe zdobycze oraz rozszerzać panowanie asyryjskie nad Nilem. W tym celu w 667 roku p.n.e. wyruszył do Egiptu z wielką armią, w skład której oprócz asyryjskiego trzonu wchodzili również mieszkańcy Fenicji, Syrii, Cypru oraz niechętni Kuszytom Egipcjanie, pochodzący z księstw Delty. Po krótkim oblężeniu Memfis miasto upadło, a Taharka po raz wtóry zmuszony był je opuścić i schronić się w Tebach. Armia asyryjska wkrótce jednak dotarła i tu, oblegając miasto. W czasie swego pochodu przez Egipt, Assurbanipal obsadził wszelkie stanowiska administracyjne nowymi ludźmi w miejsce zbiegłych urzędników, mianowanych przez jego ojca. Lokalni władcy księstw Delty tym razem pozostali wierni Taharce, jednakże nie odważyli się otwarcie wystąpić przeciwko Asyryjczykom. Uczynili to dopiero gdy armia Assurbanipala znajdowała się daleko na południu, oblegając Teby w 666 roku p.n.e. Doszło wtedy w Delcie do wybuch powstania przeciw asyryjskiemu okupantowi. Zmusiło to Assurbanipala do odstąpienia spod Teb i powrotu na północ. Armia asyryjska szybko i z całą bezwzględnością, niezwykle krwawo stłumiła powstanie, karząc wielu uczestników spisku śmiercią oraz wielu wywożąc do stolicy Asyrii - Niniwy. Niezwykły zmysł polityczny, jakim obdarzony był Assurbanipal kazał mu kilku przywódcom spisku darować życie oraz wykorzystać ich do realizacji swych planów podporządkowania Egiptu. Jednym z nich był Necho, który wraz z rodziną został uprowadzony do Asyrii. Wkrótce został odesłany z powrotem do Delty i tam ustanowiony władcą Sais, a jego syn Psametych władcą Athribis. Obaj stali się założycielami nowej, XXVI dynastii, będąc jednocześnie narzędziem w rękach władcy asyryjskiego. W czasie oblężenia Teb, Taharka zdołał wydostać się z miasta i wycofał się daleko na południe do rodzimej Napaty. Nigdy już nie powrócił do Egiptu, rezygnując z dalszej władzy. Jego następcą w Egipcie został jego bratanek Tanutamon, syn Szabataki i królowej Kalhat.

Taharka przeniósł królewską nekropolę na zachodni brzeg Nilu, do Nuri. Jego piramida jest jedną z największych w całej nakropoli władców napatańskich. Stanowi rozwiniętą formę w stosunku do grobów poprzedników. Różnica polega na zamianie tunelu pod piramidą na niewielki przedsionek i zamianie niewielkiej komory grobowej, w poprzednich konstrukcjach, na dużą salę podzieloną na trzy nawy rzędami kamiennych filarów. Wokół obydwy pomieszczeń wykuto okólny korytarz połączony schodami z salą. Całość jednak stanowi konstrukcję nie odbiegającą zasadniczo od projektu wprowadzonego przez Szabakę. Istnieja poważne wątpliwości, czy Taharka kiedykolwiek spoczął w swej piramidzie w Nuri. Podczas wykopalisk, prowadzonych tu w latach 1916-1918 archeolodzy amerykańscy nie odnaleźli żadnych śladów pochówku. W innym miejscu, w Sedeinga, podczas wykopalisk prowadzonych tu w latach 1963-1965 archeolodzy prowadzący wykopaliska odsłonili z piasków inną niewielką piramidę o boku około 10 metrów. Rdzeń jej stanowiła lita skała i wypełnisko ze żwiru, całość zespalała okładzina z łupku o grubości dochodzącej miejscami do 1,8 metrów. Całość kompleksu otaczał mur z bramą wiodącą do wnętrza kompleksu od strony wschodniej. W pobliżu muru natrafiono na fragmentu kamiennych węgarów drzwi, na których widniały imiona Taharki oraz fragmenty jego płaskorzeźbionego wizerunku. We wnętrzu komory grobowej odkryto liczne fragmentu szkieletu, jak się wydaje, jednego człowieka. Sama tożsamość pochowanego stanowi nadal zagadkę, jak również - zakładając że był to Taharka - powód jego pochowania w tak znacznej odległości od grobów jego wszystkich przodków.

TANUTAMON

Tanutamon - władca kuszycki rezydujący w Napacie, oraz faraon - władca starożytnego Egiptu z czasów końca Trzeciego Okresu Przejściowego, ostatni władca XXV dynastii kuszyckiej, rezydujący w Tebach. Był synem Szabataki i królowej Kalhat, następcą Taharki na tronie kuszyckim oraz tronie faraonów. Po wycofaniu się Taharki do Napaty i później po jego śmierci w 664 roku p.n.e., sytuacja w Egipcie uległa znacznej komplikacji. Lokalni władcy księstw Delty zostali surowo ukarani przez Asyryjczyków - pojmani i wywiezieni do Niniwy. Tam zostali skarceni i zmuszeni do ukorzenia się przed Assurbanipalem. Darowano im życie i odesłano do swych rodzimych księstw. Nie odważyli się już popierać Taharki, a po jego śmierci nie poparli nowego faraona. Było to przyczyną wyprawy wojennej, jaką Tanutamon podjął w pierwszym roku swego panowania. Wojska egipskie dotarły wkrótce do Memfis, zdobywając je. Faraon bezpardonowo rozprawił się z przywódcami buntu, jaki wybuchł na wieść o wyprawie Tanutamona. Pod wpływem tych wydarzeń wielu spośród przywódców buntu, z obawy o własne życie poddało się Tanutamonowi, składając mu hołd. Ten zaś okazał im łaskę i odesłał do ich ziem. Prawdopodobnie w czasie walk, w jednej z potyczek zginął Necho. Pozostali, wierni Asyrii, książęta wycofali się i zamknęli w swych twierdzach, ukrytych wśród bagien Delty, czekając na reakcję Assurbanipala. W 663 roku p.n.e. armia asyryjska ponownie uderzyła na Egipt. Tym razem kampania postępowała niezwykle szybko. Wkrótce wojska Assurbanipala dotarły do Teb, zdobyły je, doszczętnie niszcząc i pustosząc miasto. Teby już nigdy nie podniosły się z upadku jaki zgotował im Assurbanipal. Tanutamon, utraciwszy wiarę w zwycięstwo, zrezygnował z władzy i uszedł do Napaty. Przez kilka następnych lat panował w niej jako władca Kusz. Jego następcą w Napacie został syn Taharki Atlanersa, pierwszy władca nowej dynastii, władającej już jedynie w Kusz. Z biegiem lat jego następcy stopniowo zatracili egipski charakter, nie wywierając żadnego wpływu na dalsze dzieje Egiptu. Również na wskroś egipska Napata także utraciła swe dawne znaczenie na rzecz Meroe, które zostało nową stolicą.

Galeria zdjęć

1 komentarz:

blogger9 stycznia 2023 10:34
Mano partneris ir aš stengiausi kūdikiui daugiau nei septynerius metus. Mėginome vaisingumo kliniką jau keletą metų, kol kažkas pasakė man susisiekti su tokiu galingumu pavadintu "Agbazara Temple", kuris padėtų man gauti prenantą. Ir aš "Mes labai džiaugiamės, kad mes susisiekėme su DR.AGBAZARA, nes jo nėštumo burtai mus įtvirtino, ir aš nuoširdžiai jį tikiu, ir jo įgaliojimai tikrai mums padėjo, aš esu dėkingas už visus, kuriuos jis padarė. Susisiekite su juo el. paštu: ( agbazara@gmail.com ) arba ( WHATSAPP; +2348104102662 ), jei bandysite gauti vaiko, jis turi įgaliojimus tai padaryti.
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi

Dodaj komentarz

Egipt

Strony

III Okres Przejściowy / XXI - XXV dynastia

1 komentarz: